Kościół św. Katarzyny Aleksadryjskiej w Grybowie

Kościół św. Katarzyny Aleksadryjskiej w Grybowie stanowi dominantę grybowskiego rynku, ale dopiero od około stu lat. Pierwszy kościół w Grybowie stanął tuż po lokacji miasta, więc około połowy XIV w. Była to okazała budowla gotycka, która spłonęła w 1655 r. i po odbudowie zyskała wiele przeróbek barokowych. Ostatecznie została jednak rozebrana w 1908 r. Przed pożarem kościół prezentował bogate wyposażenie wnętrza. Do najcenniejszych należały dwunastogłosowe organy, rzeźbiona „grupa Chrystusa” pod chórem, Pasja na belce tęczowej oraz kilka gotyckich tryptyków, z czego najbardziej wyróżniał się ołtarz główny ze sceną Wniebowzięcia Matki Bożej oraz św. Katarzyną i św. Mikołajem po bokach.
Budowę nowego kościoła ukończono w 1913 r., lecz z powodu wojny prace wykończeniowe przeprowadzono dopiero w 1918 r. Stanowi on realizację projektu dwóch wybitnych architektów tamtego okresu Józefa Piusa Dziekońskiego i Zdzisława Mączeńskiego. Ciekawostką jest umieszczenie w hełmie wieży listu „dla potomnych” z informacją o ustawieniu krzyża na szczycie, jako symbolu wiary przodków. Kościół doznał znaczących uszkodzeń w czasie II wojny światowej i od zakończenia wojny aż do lat sześćdziesiątych był remontowany. Neogotycka świątynia stanowi trójnawową halę z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i wtopioną w bryłę wieżą. Poszczególne nawy są rozdzielone rzędami kolumn, na których posadowione są rzeźby dwunastu apostołów, przeniesione z kościoła franciszkańskiego z Nowego Sącza. Okna prezbiterium wypełniają witraże z wizerunkami św. Katarzyny i świętych polskich. Są również rokokowe obrazy przedstawiające Kolegium apostołów oraz barokowe rzeźby Przemienienia Pańskiego. W ołtarzu głównym znajduje się ukrzyżowany Chrystus z płaskorzeźbą obrazującą panoramę Jerozolimy. Spośród kilku kościelnych ołtarzy w północnej nawie znajduje się ten najważniejszy, mieszczący słynący łaskami obraz Matki Bożej Przedziwnej. Próby datowania obrazu przez różnych badaczy wskazują zakres od XIV do początków XVII w. Za Konstantym Gucwą można przyjąć, że obraz pochodzi z drugiej połowy XV w. i został namalowany przez nieznanego artystę. W 1980 r. przeprowadzono konserwację oraz wnikliwe badania sondą, które odkryły ślady wcześniejszych przemalowań i poprawek. Olejne malowidło powstało na desce i ma charakter wschodni przedstawiając Matkę Bożą z Dzieciątkiem w typie Hodegetria (Przewodniczka). Obraz umieszczony w specjalnej skrzyni otaczają malowidła z lat siedemdziesiątych XX w., które przestawiają z jednej strony rzemieślników grybowskich, a z drugiej modlącą się rodzinę. Są tutaj liczne wota składane przez ludzi. Kult Matki Bożej Grybowskiej sięga początków XVII w. i trwa do dziś. Niedawno kościołowi św. Katarzyny udało się uzyskać w Rzymie tytuł Bazyliki Mniejszej, a obecnie trwają starania o koronację obrazu Matki Bożej Przedziwnej. Miejsce po kościele św. Bernardyna zaznaczone jest w terenie niskim murkiem pokazującym jego dawny obrys. Początki tego kościoła są związane z czasami rozpowszechniania kultu św. Bernardyna, który zapoczątkował w Krakowie św. Jan Kapistran, głosząc płomienne kazania oraz zakładając pierwszy zakon Bernardynów pod Wawelem na Stradomiu.
Kościół św. Bernardyna budowano w 1455 r. jako niewielką modrzewiową świątynię konstrukcji zrębowej, składającą się z nawy i trójbocznie zakończonego prezbiterium, którą pokrywał czterospadowy dach z wieżyczką na sygnaturkę. Kościół był dobrze wyposażony. Z jego dawnego wystroju udało się uratować stosunkowo niewiele, m.in. obrazy św. Zofii i św. Anny oraz przedstawienia proroków Daniela i Zachariasza z głównego ołtarza. Większość z tych elementów wystroju można oglądać w Muzeum Parafialnym na plebani. Kościół św. Bernarda pełnił rolę parafialnego, kiedy świątynia św. Katarzyny Aleksandryjskiej, stojąca przy rynku, była w trakcie budowy. Kościół św. Bernardyna strawił pożar w 17 stycznia 1945 r. podczas działań wojennych, w których Rosjanie wypierali z Grybowa oddziały niemieckie. Podobno został podpalony przez rosyjskich zwiadowców dla lepszego oświetlenia pola walki.
W pobliżu kościoła znajdują się dwie plebanie, z których jedna pochodzi z 1699 r. Dzisiaj mieści się w niej Muzeum Parafialne z cenną kolekcją dzieł kościelnych. Wśród eksponatów można znaleźć m.in. obrazy Świętej Rodziny z około 1500 r. (obecnie depozyt w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie), dwie ikony z postaciami apostołów i przedstawienie Przemienienia Pańskiego z XVI w., gotycki obraz św. Zofii z córkami z około 1460 r. (obecnie depozyt w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie) i trójkątne zwieńczenia ołtarza z wizerunkami świętych Daniela i Zachariasza również z około 1460 r. Poza dziełami sztuki plebania posiada również starodruki i dokumenty, z których jeden został własnoręcznie podpisany przez króla Augusta II Mocnego. Strona internetowa: http://www.grybow.parafia.info.pl