Barwałd Dolny

Barwałd Dolny położony jest w południowo-zachodniej części Pogórza Wielickiego, w środkowym odcinku doliny rzeki Kleczanki, u podnóża Jaroszowickiej Góry. Barwałd Dolny jest jedną z trzech osobnych wsi (Barwałd Dolny, Barwałd Średni, Barwałd Górny), które w średniowieczu stanowiły jedną wieś z trzema ośrodkami osadniczymi, o wspólnej nazwie Barwałd. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1325 r. i dotyczy płacenia dziesięciny przez plebana Jana. Barwałd należał wówczas do księstwa oświęcimskiego. Lokacja wsi nastąpiła prawdopodobnie około 1361 r. Pod tą datą jest mowa o transakcji - sprzedaży-kupna pomiędzy księciem oświęcimskim - Janem I Scholastykiem, a kupującym teren wsi Hansilem, synem Wernera z Hopnewalth. Być może istniał już wtedy zamek "Barwałd" na górze Żar, do którego należała wieś. W 1440 r. zamek "Barwałd" wraz z częścią wsi Barwałd (obecnie Barwałd Dolny) i przynależnymi zamkowi wsiami zakupił, na rzecz króla Władysława Warneńczyka, Mikołaj Serafin. Pozostała część wsi należała do księstwa oświęcimskiego, a później zatorskiego od 1445 r. (wyodrębnienie się księstwa zatorskiego). W 1474 r. król Kazimierz Jagiellończyk przekazał w dzierżawę (tenutę), utworzone wcześniej niegrodowe starostwo barwałdzkie Piotrowi Komorowskiemu. Wydzielenie wsi Barwałd Dolny wiąże się z początkowym okresem panowania króla Zygmunta I Starego, który w 1513 roku stał się formalnym właścicielem księstwa zatorskiego. Z dawnego księstwa król utworzył nowe niegrodowe starostwo zatorskie. W 1529 r. część wsi Barwałd, należąca do starostwa barwałdzkiego, nazwano Barwałdem Dolnym, a pozostałą w starostwie zatorskim - Barwałdem Średnim. Każda z tych wsi miała odtąd odrębny status administracyjny. Od tej pory historia Barwałdu Dolnego jest ściśle powiązana z historią starostwa barwałdzkiego.
Kościół parafialny pw. św. Erazma z 1782 r. w Barwałdzie Dolnym jest cennym zabytkiem sakralnym na małopolskim szlaku architektury drewnianej. Początki najstarszej w Diecezji Krakowskiej parafii barwałdzkiej sięgają pierwszej połowy XIV w., kiedy trzy dzisiejsze wsie stanowiły jedną wieś - Barwałd. Istniał już wtedy pierwszy kościół pw. św. Andrzeja Apostoła - stał w dzisiejszym Barwałdzie Średnim. Pierwszy drewniany kościół p.w Wniebowzięcia NMP w Barwałdzie Dolnym ufundowali na pocz. XVI w. bracia Jan i Wawrzyniec Komorowscy herbu Korczak. W XVII w. Po wybudowaniu zespołu klasztornego (kościoła pw. Matki Bożej Anielskiej) na zboczu góry Żar, gdzie odbywały się wielkie odpusty w tym samym dniu, co w kościele barwałdzkim, zmieniono wezwanie kościoła na św.bErazma - patrona cierpiących. Zniszczony kościół rozebrano w XVIII w. Obecny, drewniany kościół konstrukcji zrębowej, pokryty gontem, ufundował w 1782 r. Jan Biberstein-Starowieyski, właściciel okolicznych dóbr (dawnego starostwa barwałdzkiego). Po dawnym kościele pozostało wezwanie świątyni i najstarszy element świątyni - wieża z XVI w. W 1863 r. kościół otoczono murem. Podobno do budowy muru użyto kamieni z ruin zamku barwałdzkiego. W urokliwym wnętrzu kościółka jest wiele cennych zabytków. Do najstarszych należy gotycki krzyż z początku XVI w., umieszczony na belce tęczowej. W ołtarzu głównym znajduje się barokowe tabernakulum, a nad nim obraz św. Erazma namalowany w 1877 r. przez brata Dydaka Batryma z klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. W bocznym ołtarzu, po lewj stronie, umieszczony jest obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVI w. malowany na desce, ozdobiony barokowymi sukienkami (XVIII w.) Obraz znajdował się w głównym ołtarzu dawnego kościoła. Warto zwrócić uwagę na rzadko spotykany szczegół w ikonografii maryjnej, a mianowicie na gruszkę w lewej ręce Matki Bożej (częściej można spotkać obrazy Matki Bożej z jabłkiem - symbolem odkupienia). W prawym ołtarzu znajduje się obraz św. Trójcy z 1784 r. Michała Szaryszewskiego. Wnętrze kościoła zdobi polichromia z XVIII w. Na stropie prezbiterium obraz Zwiastowania NMP, a nad nawą obraz Przemienienia Pańskiego na Górze Tabor. Cennym elementem jest zabytkowa kamienna chrzcielnica oraz organy z 1794 r. będące dziełem Jakuba Stankiewicza z Zatora, budowniczego organów w Kalwarii Zebrzydowskiej.