English
Deutsch
Slovenský
Mogilany, wieś gminna położona jest na grzbiecie Mogilańskiej Góry (404 m n.p.m.), północnej krawędzi Pogórza Wielickiego. Krawędź ta w rejonie Mogilan zaznacza się w rzeźbie terenu progiem wznoszącym się około 150–200 m nad dnem doliny Wisły. Nazwa wsi Mogilany pochodzi od średniowiecznych mogił usypanych w kształcie kurhanów. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z początku XIII w., kiedy królewskie Mogilany książę Leszek Biały ofiarował Gaworkowi Rawiczowi, późniejszemu kasztelanowi krakowskiemu. Wdowa po Gaworku przekazała wieś wojewodzie krakowskiemu Teodorowi Gryficie, który z kolei nadał ją około 1234 r. klasztorowi Cystersów w Jędrzejowie. W 1560 r. Cystersi oddali wieś, w zamian za inne miejscowości, Spytkowi Wawrzyńcowi Jordanowi (1518–1568), zaufanemu doradcy króla Zygmunta Augusta, wojewodzie i kasztelanowi krakowskiemu, który wybudował w Mogilanach renesansowy dwór. W rękach kolejnych przedstawicieli rodu Jordanów wieś była do połowy XVIII w. Ostatnim właścicielem z tego rodu był Stefan Jordan, syn zmarłego w 1739 r. Michała Jordana, pułkownika wojsk koronnych, kawalera Orderu Orła Białego, wielkiego miłośnika książek. Później dobra mogilańskie należały do Massalskich i Potockich, a od 1802 r. do wybuchu II wojny światowej do Konopków, którzy zostali pozbawieni majątku przez Niemców.
Po wojnie majątek został upaństwowiony przez władze PRL, a grunty rolne rozparcelowane i przekazane Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Pokój”. Przedwojennym, ostatnim właścicielem majątku, liczącego 201 hektarów, był Stanisław Nowina-Konopka, syn Józefa Konopki, absolwenta prawa i filozofii UJ, autora monografii Wieś Mogilany (1885), etnografa, który wraz z Oskarem Kolbergiem spisywał lokalne obyczaje i pieśni ludowe. Warto wspomnieć, że Józef Nowina-Konopka (1818–1880), współwłaściciel Modlnicy, prowadził w Mogilanach w latach 1849–1873 jedną z pierwszych na ziemiach polskich fabrykę maszyn rolniczych. Natomiast Stanisław Konopka prowadził w Mogilanach wzorcowe gospodarstwo rolne, będące miejscem praktyk dla studentów Wydziału Rolnego UJ. We wsi warto zobaczyć dwór, otoczony starym parkiem i kościół parafialny św. Bartłomieja z początku XVII w.
Dwór w Mogilanach został wybudowany na miejscu szesnastowiecznego dworu Jordanów, który stał do drugiej połowy XVIII w. W 1560 r. Spytek Wawrzyniec Jordan kupując Mogilany, kierował się wspaniałym położeniem wsi, ulokowanej na urwistym wzgórzu, skąd roztaczał się rozległy, malowniczy widok na góry, wzgórza okalające Kraków i samo miasto z wawelskim wzgórzem i wieżami kościelnymi w niedalekiej odległości. W tej scenerii wzniósł swój drewniany dwór, zgodnie z polską tradycją w stylu renesansowej włoskiej willi podmiejskiej Projektantem i wykonawcą willi był prawdopodobnie włoski sztukator, architekt Bartolomeo Ridolfi, którego Jordan poznał i zaprosił do Polski podczas swojego pobytu w Caldero koło Werony. Do dzisiaj zachowały się ślady ogrodu renesansowego, otaczającego willę. Spytek Jordan gościł u siebie całą plejadę wybitnych ówczesnych pisarzy, artystów i poetów, w tym ks. Stanisława Orzechowskiego oraz Mikołaja Reja z Nagłowic, którego dzieło Żywot człowieka poczciwego było drukowane w oficynie dworskiej – drukarni założonej przez Jordana, prowadzonej przez Macieja Wierzbitę. Willa w Mogilanach, aż do połowy XVIII w. należała do kolejnych spadkobierców rodu Jordanów.
Następnymi, istotnymi właścicielami willi-pałacu byli Potoccy, którzy w 1764 r. postanowili rozebrać zrujnowany pałac i wybudować, z wykorzystaniem uzyskanych resztek materiałów, dwór, spichlerz, dwa browary i budynek administracyjny. W 1802 r. majątek mogilański kupiła rodzina Konopków.
W latach czterdziestych XIX w. na miejscu dawnego dworu został wybudowany nowy dwór o klasycystycznej architekturze, który był we władaniu Konopków do wybuchu II wojny światowej. W 1939 r. Stanisław Kostka Konopka (urodzony w 1866 r.) wraz z rodziną został wyrzucony ze swojego majątku przez Niemców, a dwór przeszedł pod zarząd hitlerowskiego starosty powiatu krakowskiego. Po wojnie upaństwowiony dwór pełnił różne funkcje. W 1967 r. przejęła dwór Polska Akademia Nauk i urządziła w nim Dom Pracy Twórczej oraz ośrodek konferencyjny, działający do momentu likwidacji w 2010 r. Zakładu Pomocniczego PAN w Krakowie, zarządzającego dworem. Dwór i park zostały zamknięte.
Parterowy budynek dworu w stylu późno klasycystycznym nakryty jest mansardowym dachem. Od strony północnej znajduje się murowany, obszerny ganek-weranda z dużymi oknami, poprzedzający główne wejście do dworu. Weranda od strony południowej ozdobiona jest efektowną stolarką okienną w stylu neogotycko orientalnym. Budynek otoczony jest zabytkowym parkiem.
Po wojnie majątek został upaństwowiony przez władze PRL, a grunty rolne rozparcelowane i przekazane Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Pokój”. Przedwojennym, ostatnim właścicielem majątku, liczącego 201 hektarów, był Stanisław Nowina-Konopka, syn Józefa Konopki, absolwenta prawa i filozofii UJ, autora monografii Wieś Mogilany (1885), etnografa, który wraz z Oskarem Kolbergiem spisywał lokalne obyczaje i pieśni ludowe. Warto wspomnieć, że Józef Nowina-Konopka (1818–1880), współwłaściciel Modlnicy, prowadził w Mogilanach w latach 1849–1873 jedną z pierwszych na ziemiach polskich fabrykę maszyn rolniczych. Natomiast Stanisław Konopka prowadził w Mogilanach wzorcowe gospodarstwo rolne, będące miejscem praktyk dla studentów Wydziału Rolnego UJ. We wsi warto zobaczyć dwór, otoczony starym parkiem i kościół parafialny św. Bartłomieja z początku XVII w.
Dwór w Mogilanach został wybudowany na miejscu szesnastowiecznego dworu Jordanów, który stał do drugiej połowy XVIII w. W 1560 r. Spytek Wawrzyniec Jordan kupując Mogilany, kierował się wspaniałym położeniem wsi, ulokowanej na urwistym wzgórzu, skąd roztaczał się rozległy, malowniczy widok na góry, wzgórza okalające Kraków i samo miasto z wawelskim wzgórzem i wieżami kościelnymi w niedalekiej odległości. W tej scenerii wzniósł swój drewniany dwór, zgodnie z polską tradycją w stylu renesansowej włoskiej willi podmiejskiej Projektantem i wykonawcą willi był prawdopodobnie włoski sztukator, architekt Bartolomeo Ridolfi, którego Jordan poznał i zaprosił do Polski podczas swojego pobytu w Caldero koło Werony. Do dzisiaj zachowały się ślady ogrodu renesansowego, otaczającego willę. Spytek Jordan gościł u siebie całą plejadę wybitnych ówczesnych pisarzy, artystów i poetów, w tym ks. Stanisława Orzechowskiego oraz Mikołaja Reja z Nagłowic, którego dzieło Żywot człowieka poczciwego było drukowane w oficynie dworskiej – drukarni założonej przez Jordana, prowadzonej przez Macieja Wierzbitę. Willa w Mogilanach, aż do połowy XVIII w. należała do kolejnych spadkobierców rodu Jordanów.
Następnymi, istotnymi właścicielami willi-pałacu byli Potoccy, którzy w 1764 r. postanowili rozebrać zrujnowany pałac i wybudować, z wykorzystaniem uzyskanych resztek materiałów, dwór, spichlerz, dwa browary i budynek administracyjny. W 1802 r. majątek mogilański kupiła rodzina Konopków.
W latach czterdziestych XIX w. na miejscu dawnego dworu został wybudowany nowy dwór o klasycystycznej architekturze, który był we władaniu Konopków do wybuchu II wojny światowej. W 1939 r. Stanisław Kostka Konopka (urodzony w 1866 r.) wraz z rodziną został wyrzucony ze swojego majątku przez Niemców, a dwór przeszedł pod zarząd hitlerowskiego starosty powiatu krakowskiego. Po wojnie upaństwowiony dwór pełnił różne funkcje. W 1967 r. przejęła dwór Polska Akademia Nauk i urządziła w nim Dom Pracy Twórczej oraz ośrodek konferencyjny, działający do momentu likwidacji w 2010 r. Zakładu Pomocniczego PAN w Krakowie, zarządzającego dworem. Dwór i park zostały zamknięte.
Parterowy budynek dworu w stylu późno klasycystycznym nakryty jest mansardowym dachem. Od strony północnej znajduje się murowany, obszerny ganek-weranda z dużymi oknami, poprzedzający główne wejście do dworu. Weranda od strony południowej ozdobiona jest efektowną stolarką okienną w stylu neogotycko orientalnym. Budynek otoczony jest zabytkowym parkiem.
