Rytro

Rytro jest dużą wsią letniskową w dolinie Popradu, u ujścia Wielkiej Roztoki, ważnym węzłem szlaków turystycznych i punktem startowym dla wycieczek zarówno w Pasmo Radziejowej i Prehyby, jak i w Pasmo Jaworzyny Krynickiej.
Nazwa Rytro jest wzmiankowana już w 1240 r. Prawdopodobnie już w XII w. była tu strażnica strzegąca szlaku handlowego w dolinie Popradu. W dolinie pod zamkiem rozwinęła się osada, której mieszkańcy trudnili się m.in. spławem drewna Popradem.
Przy głównej szosie, w dolinie Popradu, znajduje się stacja kolejowa oraz słynny Zajazd Ryterski. Centrum wsi znajduje się u ujścia Wielkiej Roztoki (droga za przejazdem kolejowym). Tam też zachowało się kilka stylowych willi letniskowych, jeszcze z lat trzydziestych, nowy Dom Wycieczkowy PTTK „Pod Roztoką” z restauracją (za przejazdem po prawej) i nowy kościół.
Pierwszy kościół pw. św. Józefa Robotnika wybudowano w Rytrze w latach dwudziestych XX w. przy wydatnej pomocy hr. Adama Stadnickiego na tzw. Mosówce (obecnie plebania). Ten prowizoryczny, zbudowany z desek i krawędziaków kościół służył 60 lat. Z braku możliwości uzyskania zezwolenia na budowę nowego kościoła, remontowali go i upiększali jego wnętrze kolejni proboszczowie, zwłaszcza prowadzący parafię w latach 1945–1985 ks. Józef Woźniacki. Budową nowej świątyni zajął sie w 1983 r. ks. wikariusz Franciszek Klag, proboszcz ryterskiej parafii w latach 1985–2009. Dolna kaplica pw. św. Franciszka z Asyżu, ołtarz polowy i elektrownia wodna poświęcone zostały w 1989 r. Służbę Bożą w nowym kościele rozpoczęto w 2000 r.
Na wzgórzu Zamczysko (465 m n.p.m.), 125 metrów ponad doliną Popradu (na prawym brzegu rzeki), znajdują się ruiny średniowiecznego zamku z połowy XIII w.
Prawdopodobnie już w XII w. była tu strażnica, strzegąca szlaku handlowego w dolinie Popradu, a nazwa Rytro pochodzi od niemieckich rycerzy (niem. Rytter), którzy ponoć stacjonowali na zamku. W XIII w. zamek był własnością kasztelana sądeckiego Piotra Wydżgi. W 1658 r. zamek został zniszczony w czasie najazdu księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego i od tej pory popadł w ruinę. W XX w. w resztkach ruin prowadzono prace archeologiczne (znaleziono m.in. monety z czasów Władysława Jagiełły, groty strzał itp.). W latach sześćdziesiątych dokonano w ruinach pierwszych prac zabezpieczających i rekonstrukcyjnych. Dalszych rekonstrukcji (m.in. częściową nadbudowę wieży) dokonano z końcem lat dziewięćdziesiątych. Obecnie gmina Rytro prowadzi dalsze prace konserwatorsko-budowlane, które mają doprowadzić pozostałości zamku do stanu trwałej ruiny.
Odsłonięte i podwyższone ruiny górują obecnie nad wsią na stromym wzgórzu po północno-wschodniej stronie doliny (dojście przez most i w lewo, potem ścieżką do góry, około 30 minut). Można obejrzeć m.in. okrągłą kamienną wieżę, fragment muru z otworami strzelniczymi i bramą, resztki wałów ziemnych oraz wspaniały widok na dolinę Popradu, zabudowę Rytra i Pasmo Radziejowej.