Krynica-Zdrój

Miasto Krynica-Zdrój (około 15 tysięcy stałych mieszkańców), jedno z największych i najbardziej znanych polskich uzdrowisk, położone jest w dolinie Kryniczanki i jej bocznych dopływów, na południowo-wschodnich krańcach Pasma Jaworzyny Krynickiej.
Pierwszy dokument dotyczący osady (pod pierwotną nazwą „Krzemycze”) pochodzi z 1547 r. Wydany przez biskupa krakowskiego, nadawał sołectwo krynickie pobliskiemu miastu Tylicz (wtedy pod nazwą Miastko). W XVI w. Krynica była silnym ośrodkiem kolonizacji wołoskiej (łemkowskiej). Pierwsze badania i informacje o właściwościach leczniczych tutejszych wód pochodzą z pierwszej połowy XVIII w. W 1783 r. władze austriackie przejęły od biskupów krakowskich dobra muszyńskie, w tym Krynicę. Austriacki komisarz Sądecczyzny, Franciszek von Saubergen, wykupił teren ze źródłami mineralnymi od miejscowych Łemków i po przeprowadzeniu analizy wód przez Baltazara Hacqueta rozpoczął ich eksploatacje, co było początkiem krynickiego uzdrowiska. Od 1804 r. funkcjonowały już pierwsze łazienki kąpielowe. Zaczęto inwestować w infrastrukturę uzdrowiskową, a Krynicę zaczęli odwiedzać coraz liczniejsi kuracjusze. Po latach rozwoju, w 1852 r., władze austriackie, wobec nie osiągnięcia planowanych zysków, wydały nakaz likwidacji uzdrowiska, cofnięty jednak po 2 latach. Powstała komisja rządowa do nadzoru dalszego rozwoju uzdrowiska, pod kierunkiem znanego balneologa, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Józefa Dietla. W 1911 r. dotarła tu linia kolejowa (od strony Muszyny), wybudowano też drogę z Nowego Sącza przez Łabową. Znaczny rozwój nastąpił w okresie międzywojennym. Powstały Nowe Łazienki Mineralne, liczne pensjonaty, pierwsze sanatoria i domy wczasowe (np. „Patria” – własność Jana Kiepury). Wybudowano też tor saneczkowy, stadion hokejowy i niewielką skocznię narciarską. Dalszy rozwój uzdrowiska (w tym wiele nowych inwestycji) nastąpił po wojnie. Stała się też Krynica ważnym ośrodkiem kulturalnym (m.in. od 1967 r. organizowane są Festiwale Arii i Pieśni im. Jana Kiepury).
Miasto i uzdrowisko Krynica-Zdrój rozłożone jest wzdłuż zbiegających się w centrum głównych ulic: Kraszewskiego i Zdrojowa od południa, Piłsudskiego – od północy i Pułaskiego – od wschodu. Równolegle do ul. Zdrojowej, nad uregulowanym nurtem Kryniczanki wytyczony jest deptak spacerowy. Znajdują się przy nim najważniejsze, historyczne i współczesne, obiekty zdrojowe oraz różne atrakcje i ciekawostki krajoznawcze. Przy deptaku znajdują się m.in. Łazienki Borowinowe, zabytkowy budynek Starych Łazienek Mineralnych, Pijalnia Główna – nowoczesny przeszkolony budynek z lat siedemdziesiątych (a przed nim przeszklone ujęcie zdroju głównego), muszla koncertowa i okazały gmach Nowego Domu Zdrojowego (z lat trzydziestych). Naprzeciw stoi Stary Dom Zdrojowy, reprezentujący dziewiętnastowieczną architekturę uzdrowiskową, a w nim pijalnia wody Mieczysław. W głębi za potokiem zachowało się kilka zabytkowych drewnianych willi w stylu „szwajcarskim”. W jednej z nich (Willa "Romanówka") znajduje się Muzeum Nikifora, przy skwerze pomnik Adama Mickiewicza, wyżej, na stoku drewniana, okrągła kaplica zdrojowa, a dalej dolna stacja kolejki linowo-terenowej na Górę Parkową (przy niej końcówka starego toru saneczkowego), w głębi, w prawo pijalnia wody Jan. Już za skrzyżowaniem z ul. Pułaskiego wznosi się okazały gmach Nowych Łazienek Mineralnych, ujmujący pomnik Nikifora, a dalej, już na początku ul. Piłsudskiego, kościół parafialny z 1891 r.
Na północnych przedmieściach Krynicy, po prawej (wschodniej) stronie wylotowej drogi w kierunku Nowego Sącza, w tzw. Parku Słotwińskim, znajduje się ciekawy zabytkowy pawilon-pijalnia dla źródła wody mineralnej Słotwinka. Jest to stylowy okrągły drewniany budynek, w kształcie przeszkolonej ozdobnymi oknami rotundy, ze stożkowym ściętym dachem, na którym jest umieszczona wieżyczka w formie otwartej galeryjki. Budynek pochodzi z 1806 r. i jest uznawany za najstarszy zachowany obiekt zdrojowy w Krynicy. Pierwotnie stał w pobliżu dzisiejszej pijalni głównej i muszli koncertowej (przy deptaku), ale w 1863 r. przeniesiono go w obecne miejsce.
Główny trakt komunikacyjny w kierunku przełęczy Huta i dalej do Nowego Sącza przebiega przez dolną część należącej administracyjnie do Krynicy wsi Słotwiny. Tu stara przedwojenna droga ponownie łączy się z główna szosą. Znajduje się tu przystanek autobusowy, nowy kościół katolicki, sklepy, stacja benzynowa itp.. W lewo (na północny-zachód) odchodzi boczna droga w górę doliny potoku Słotwina do centrum wsi. Znajduje się tam ciekawa połemkowską drewniana cerkiew z 1887 r., a na końcu doliny (niespełna 2 km od skrzyżowania), coraz bardziej rozrastająca się i popularna wśród kuracjuszy i wypoczywających w Krynicy zima turystów, stacja narciarska (kilka wyciągów różnej długości i przepustowości, duży parking, infrastruktura gastronomiczna itp.).
Dolna stacja kolejki linowo-terenowej na Górę Parkową (741 m n.p.m.) znajduje się w dolnej części Parku Zdrojowego w Krynicy-Zdrój, na końcu deptaku w pobliżu głównego skrzyżowania w centrum Krynicy (ulice: Zdrojowa, Piłsudskiego i Pułaskiego). Kolejkę linowo-terenową, którą można stąd wyjechać na szczyt Góry Parkowej wybudowano w 1937 r. Była to pierwsza w Polsce kolej tego typu. Inwestorem, a potem właścicielem kolejki była Spółka z o.o. „Kolej Górska w Krynicy”, której głównym udziałowcem była Liga Popierania Turystyki. Po II wojnie światowej kolejka została uruchomiona ponownie dnia 1 czerwca 1946 r.
Dolna stacja znajduje się na wysokości 584 m n.p.m., a górna na szczycie Góry Parkowej (741 m n.p.m.). Długość trasy w linii prostej wynosi 642 m, różnica poziomów około 150 m, spadki na trasie: 18–26 %. Wagoniki mieszczą jednorazowo 50 osób +1, a zdolność przewozowa wynosi 500 osób w ciągu godziny. Jazda trwa 2.42 minut.