Dąbrowa Tarnowska

Miejscowość Dąbrowa Tarnowska, położona nad rzeką Breń, na pograniczu Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej, nazwę swą wywodzi od lasów i gajów dębowych, zwanych dąbrowami, porastających przed wiekami te okolice. Przez miasto przechodzi droga krajowa nr 73, łącząca Warszawę z Jasłem. Dąbrowa Tarnowska była własnością rodu Ligęzów, którzy lokowali wieś na prawie niemieckim w 1422 r. Najprawdopodobniej w 1693 r. doszło do nadania Dąbrowie praw miejskich i nowego rozplanowania założenia miejskiego. W 1697 r. Dąbrowa dostała przywileje urządzania trzech jarmarków rocznie. Były to słynne targi końmi i wołami. W XVIII w. Dąbrowa była miastem w pełni rozwiniętym gospodarczo. Były tu liczne cechy rzemieślników, szkoła, szpital. Rozwój miasta przerwał I rozbiór Polski. W 1906 r. została oddana do użytku linia kolejowa, a wkrótce sieć komunikacyjna. Funkcjonowała też poczta.

Na początku XX w. Dąbrowa była typowym galicyjskim miasteczkiem, w którym współistniały ze sobą dwie kultury: chrześcijańska i żydowska. Przed I wojną światową aż 80% mieszkańców stanowili Żydzi. Jest to ważny punkt na galicyjskim szlaku chasydów.

Wojny światowe poczyniły ogromne spustoszenie i przyniosły duże straty w ludziach. Lata powojenne były okresem wzrostu gospodarczo-społecznego i kulturalnego miasta i powiatu dąbrowskiego.

W Rynku warto oglądnąć dawne Zajazdy i XIX wieczne budynki nr 42,45/47 i 55.

Ośrodek Spotkania Kultur (dawna synagoga) – mieści się w murowanej synagodze, która została wzniesiona w latach 60. XIX w. według projektu żydowskiego architekta Abrahama Goldsteina w stylu eklektyczno-klasycystycznym z elementami mauretańskimi. Wewnątrz zachowała się oryginalna polichromia. Liczne malowidła przedstawiają sceny biblijne, zwierzęce oraz widoki miejsc świętych. Zachowały się także dwa pełne cykle zodiakalne – na fasadzie budynku oraz w sali modlitewnej. Po II wojnie światowej synagoga była zdewastowana i groziła jej rozbiórka. Dziś odrestaurowany budynek jest wizytówką miasta i perłą architektury chasydzkiej w Polsce. Od 2012 r. działa tu Ośrodek Spotkania Kultur, w którym mieści się stała ekspozycja poświęcona dziejom miasta i Powiśla Dąbrowskiego, prezentująca koegzystencję dwóch kultur i dwóch religii. Znajdują się tu: cenny zbiór judaików, księgozbiór Samuela Rotha, w tym ponad 200 starych ksiąg ocalałych z Zagłady, a także eksponaty związane z kulturą ludową regionu.

Cmentarz żydowski, usytuowany naprzeciwko synagogi, założony został tuż po lokacji miasta w końcu XVII w. Zajmuje powierzchnię ponad 2 ha. Zachowało się niewiele macew stojących na swych pierwotnych miejscach. W 1943 r. został zdewastowany przez hitlerowców, po likwidacji dąbrowskiego getta. Usunięto z niego ok. 1,5 tys. macew, układając je na dziedzińcu gimnazjum a następnie przeznaczając je na brukowanie ulic. Po wojnie postawiono pomnik upamiętniający 180 Żydów zamordowanych w lipcu 1942 r. W 1995 r. pochowano tu ostatniego religijnego Żyda z Dąbrowy Tarnowskiej – Samuela Rotha. Obiekt jest ogrodzony, a klucze do niego znajdują się w synagodze.

Kościół Wszystkich Świętych zbudowany w 1771 r., zaliczany jest do największych drewnianych kościołów w Polsce. Trójnawowy, bazylikowy, z wnętrzem barokowo-rokokowym. Polichromie w stylu późnego baroku pochodzą z końca XIX w. Najstarszym elementem wyposażenia jest późnogotycki krucyfiks z końca XV w. umieszczony na belce tęczowej. Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.

Barokowa brama zamkowa z 1697 r. to jedyna pozostałość po magnackiej rezydencji Lubomirskich, która spłonęła w 1846 r. Ma kształt łuku triumfalnego, z zachowanym herbem Lubomirskich – Szreniawą. Obecnie wkomponowana w kościelne ogrodzenie.

Kościół Matki Bożej Szkaplerznej – zbudowany w latach 1948‒1965, neoklasycystyczny, z elementami modernizmu. Usytuowany na wzgórzu, nakryty potężną kopułą, zdobiony kolumnowymi portykami, jest wyrazistym elementem w panoramie miasta.