Raba Wyżna

Raba Wyżna (około 4000 mieszkańców) jest dużą wsią gminną położoną na najdalej na zachód wysuniętym krańcu Gorców, w zakolu źródłowej części doliny Raby, na wysokości 490–600 m n.p.m., u północno-zachodnich podnóży Rabskiej Góry (783 m n.p.m.), około 8 km od Rabki-Zdrój. Dolnym krańcem sąsiaduje z Rokicinami Podhalańskimi, a górnym styka się z Sieniawą. Centrum wsi, z symbolicznym ryneczkiem, kościołem i stacją kolejową, usytuowane jest w niewielkiej kotlinie, na jaką rozszerza się tu dolina Raby, pomiędzy Gorcami, Pasmem Żeleźnicy i niskim grzbietem wododziałowym oddzielającym Rabę od Skawy. Przez wieś, wzdłuż rzeki biegnie droga z Chabówki do Czarnego Dunajca i linia kolejowa do Zakopanego. Odchodzą tu również boczne drogi łączące centrum Raby Wyżnej z Harkabuzem na Orawie oraz z międzynarodową szosą E77 prowadzącą do przejścia granicznego w Chyżem.
Raba Wyżna powstała w XVI w., a pierwsze wzmianki datowane są na 1581 r. Wtedy też zbudowano pierwszy kościół; Raba była osadą handlową. Przechodził tędy szlak kupiecki przez Przełęcz Sieniawską na Podhale W pierwszej połowie XIX w. z piaskowca pozyskiwanego z góry Strug wyrabiano cieszące się szerokim uznaniem koła młyńskie. Na początku XX w. we wsi działały młyny i tartaki, były warsztaty tkackie i olejarnie. Raba Wyżna, jako pierwsza w okolicy, przeprowadziła około 1900 r. meliorację gruntów. Obecnie wieś ma charakter zarówno rolniczy, jak i letniskowo-turystyczny.
Przy rynku stoi murowany, jednonawowy kościół parafialny św. Stanisława, wzniesiony przypuszczalnie w drugiej połowie XVII w. w miejscu wcześniejszego, drewnianego z 1580 r. Wewnątrz znajdują się ciekawe osiemnastowieczne rzeźby dwóch biskupów i dwóch aniołów, barokowy posążek Chrystusa i krucyfiks oraz kamienne kropielnice, a w bocznym ołtarzu ciekawy obraz „Opłakiwanie Chrystusa” z XVII w.
Na południe od rynku znajduje się pozostałość parku, a w nim dawny dwór, wraz z zabudowaniami gospodarskimi i palmiarnią (całość w dość kiepskim stanie). Wieś znana jest z kultywowania tradycji podhalańskich. Działa tu znany nie tylko na góralszczyźnie, laureat wielu festiwali, dziecięcy zespół regionalny „Krupionki” (czyli biedronki). Z Raby Wyżnej pochodzi też znana poetka i gawędziarka Wanda Czubernatowa.