Sułkowice

Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z mezolitu i są związane ze stanowiskiem archeologicznym, odkrytym przez prof. Pawła Valde-Nowaka nad potokiem Gościbia. Miejscowość Sułkowice powstała w XIII stuleciu i była wsią parafialną. Od końca XIV w. wchodziła w skład starostwa lanckorońskiego. Prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII stulecia zapoczątkowane zostały tradycje kowalstwa. Według jednego z podań dokonali tego wędrowni kowale – Cyganie; inna wersja mówi o osiadłych tu rzemieślnikach, budujących kaplice Kalwarii. Rzemiosło rozwijało się i było jedną z przyczyn napływu ludności – w XVIII w. Sułkowice były drugą pod względem wielkości (po Pcimiu) wsią w regionie, z populacją przekraczającą 3000, co było liczbą znacznie wyższą niż w przypadku ośrodków miejskich – Myślenic i Lanckorony. Pracowało tutaj ok. 700 kowali, a kuźnie zlokalizowane były przy niemal każdym gospodarstwie. Wykształcił się podział klasowy – najubożsi kowale produkowali gwoździe, zamożniejsi – podkowy, okucia i różne elementy wyposażenia. Na szczycie tej piramidy znajdowali się nieliczni wytwórcy broni, którą dostarczano do zamku lanckorońskiego.
Wiek XIX przyniósł próby zorganizowania rzemieślników poprzez przedsiębiorstwa nakładcze (dostarczające surowiec, a odbierające gotowe wyroby). Wreszcie założono (na biurku mam tylko wydruk mapki)Towarzystwo Kowali, którego staraniem uruchomiono zawodową szkołę kowalską. W końcu tego stulecia pracowało tu ok. tysiąca kowali, sprowadzili się też handlarze żydowscy. W 1908 r. powstała Spółka Kowalska. Okres ten zbiegł się z trudnościami i upadkiem rzemiosła indywidualnego, a to za sprawą przemysłowej produkcji gwoździ i trudności w pozyskiwaniu surowca (starania o doprowadzenie do miejscowości linii kolejowej nie powiodły się). Spółka posiadała jednak fabrykę, w której wielu kowali znalazło zatrudnienie. Fabryka upadła w latach wielkiego kryzysu, a jej tradycje i mienie przejęła nowo powstała spółdzielnia produkcyjna. W okresie II wojny światowej miejscowość została krwawo spacyfikowana w odwecie za działalność konspiracyjną, związaną zarówno z AK, jak i ugrupowaniami lewicowymi, popularnymi w środowiskach robotniczych – 24 VII 1943 r. Niemcy zamordowali tu 26 osób cywilnych. Okres powojenny to czas rozwoju robotniczego osiedla, którego centralnym zakładem pracy była Fabryka Narzędzi „Kuźnia”. W 1969 r. Sułkowice uzyskały prawa miejskie. Powstało w tym czasie nowe osiedle robotnicze oraz rozwinięto infrastrukturę komunalną. W 35. rocznicę pacyfikacji (1977 r.) miasto odznaczono Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.
Rynek w Sułkowicach to dawny plac wiejski, w którego sąsiedztwie skupiony był handel wyrobami żelaznymi – nie ma on nic wspólnego z dawnymi założeniami urbanistycznymi. Stoją tu główne budynki w miasteczku – urząd miejski w budynku Domu Ludowego (z 1935 r.) oraz stara szkoła, wybudowana w 1895 r., w której obecnie mieści się biblioteka oraz godna zwiedzenia Izba Tradycji. Od północy rynek zamyka plac kościelny – przy furcie prowadzącej na jego teren stoją figury św. Floriana i św. Jana Nepomucena z końca XVIII w. Za furtą znajdują się opatrzone łacińską inskrypcją zarysy fundamentów dawnej świątyni, wybudowanej w XVII w., a rozebranej po wybudowaniu nowego kościoła, w latach 60. XX w. Kilkaset metrów na południe od rynku, przy ul. Wąskiej, stoi kościółek św. Zofii, wybudowany na początku XIX w. Znajdują się w nim drewniane ławki oraz piękne drzwi ze starego kościoła parafialnego z XVII-wiecznymi okuciami roboty miejscowych kowali oraz wyrytą stopką Matki Bożej.