Brzesko

Brzesko (17 tysięcy mieszkańców) położone jest w południowo-wschodniej części Pogórza Bocheńskiego, nad rzeką Uszwicą, przy drodze krajowej nr 4. Najstarsze pozostałości osad odnaleziono na terenie Okocimia, Poręby Spytkowskiej a także Jasienia. Brzesko i jego okolice są jednym z ważniejszych ośrodków cywilizacji wczesnorolniczej na ziemiach polskich. Miasto już w XIII w. było osadą, która znajdowała się przy drodze z Krakowa na Ruś i Węgry. Lokacja na prawie magdeburskim miała miejsce w 1385 r. Od tego momentu rozpoczął się proces urbanizacji i rozwój szlaków komunikacyjnych, które istnieją do dnia dzisiejszego.
Z czasów średniowiecza zachował się a Brzesku układ urbanistyczny z kwadratowym rynkiem. Brzesko było miastem prywatnym, we władaniu takich rodów jak Melesztyńscy, Leliwici Tarnowscy czy Czerni. W 1655 r. w czasie potopu szwedzkiego Brzesko zajęli Szwedzi, a dwa lata później spustoszyły je wojska siedmiogrodzkie. W XVIII w. Brzesko dźwignęło się z upadku. Rozwinął się drobny przemysł i powstały liczne cechy. W 1856 r. wybudowano linie kolejową Kraków – Dębica – Lwów. W wyniku reformy administracji i sądownictwa państwa austriackiego z 1867 r. Brzesko zyskało na znaczeniu i stało się stolicą powiatu. Przełom XIX/XX przyniósł miastu tragiczne w skutkach wydarzenia, wielkie pożary i epidemie. W dniu 25 lipca 1904 r. wybuchł w Brzesku kolejny wielki pożar. Spłonęły wówczas zabytkowe budynki w centrum miasta, które zostały rychło odbudowane.
Napaść Niemiec hitlerowskich na Polskę, Brzesko odczuło już 5 września 1939 r. Pociągi ewakuacyjne ze Śląska zostały zbombardowane. Zginęły 44 osoby a około 200 zostało rannych. Upamiętnia to pomnik obok miejsca tragedii oraz tablica pamiątkowa na budynku stacji kolejowej. W 1941 r. hitlerowcy utworzyli w Brzesku getto, w którym umieścili ponad 6 tysięcy Żydów. Wielu z nich zamordowano, pozostałych wywieziono do obozów zagłady. Spośród około 1800 Żydów, przedwojennych mieszkańców Brzeska, uratowało się niewielu.
Po 1989 r. w Brzesku powstały nowe zakłady pracy, osiedla, instytucje handlowe, ciągi komunikacyjne. Tragedią dla miasta była powódź, która nawiedziła miasto w lipcu 1997 r. Mimo dużych zniszczeń Brzesko szybko zostało oczyszczone i odbudowane. Obecnie jest siedzibą władz powiatowych.
Historia kościoła św. Jakuba Apostoła sięga początków Brzeska. Pierwszy drewniany kościół został wzniesiony prawdopodobnie w 1400 r. Kościół murowany zbudowano prawdopodobnie w 1447 r. Obecna neogotycka świątynia powstała w wyniku przebudowy w latach 1863 i 1904. Wnętrze starej części Kościoła zdobią neogotyckie ołtarze i ambona wykonane w Tyrolu przez Ferdynanda Stuflesera. Nawę i prezbiterium nakrywają wysokie siodłowe dachy o spadzistych połaciach i neogotyckich schodkowych szczytach. Pięciokondygnacyjną wieżę nakrywa iglicowy hełm z czterema narożnymi wieżyczkami. Wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII–XX w. W 1924 r. parafianie ufundowali nowe dzwony, które w czasie okupacji zostały wywiezione do Niemiec. Do północnej ściany przylega nowa świątynia pw. Matki Kościoła, powstała w latach 1979–1983.
Neogotycki ratusz zbudowany został w 1909 r. według projektu Gabriela Niewiadomskiego. Nie stoi przy rynku, tylko przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Słowackiego. Jest to piętrowy, ceglany budynek z wieżą nakrytą czterograniastym łamanym hełmem. Obok kościoła św. Jakuba jest jednym z najstarszych i najokazalszych obiektów zabytkowych historycznego centrum Brzeska.

Browar w sąsiedniej wsi Okocim założony został w połowie XIX w. Od początku prowadzony był przez austriacki ród Goetzów, których przedstawiciele stali się polskimi patriotami i wielkimi społecznikami dla Brzeska i okolic. Dzięki nim stał się jednym z największych na terenie Austro-Węgier. Po II wojnie światowej zakład został znacjonalizowany, a w 1990 r. przekształcony w spółkę Skarbu Państwa. W 2001 r. wszedł w skład grupy kapitałowej Carlsberg. O bogactwie Goetzów, pierwszych właścicieli Browaru  Okocim świadczy odnowiony w latach 2010-2020 neorokokowy pałac z otaczającą go zabudową i 14 ha parkiem. Obiekt składa się z głównego korpusu i skrzydeł bocznych połączonych galeriami. W jednym ze skrzydeł znajduje się kaplica. Obecnie obiekt znajduje się w rękach prywatnych.