Niepołomice

Niepołomice, położone na skraju Puszczy Niepołomickiej, nad Wisłą. Swoją historią sięgają czasów pierwszych Piastów, kiedy puszcza niepołomicka była ulubionym miejscem ich polowań. Przez Niepołomice biegł trakt z Węgier do Krakowa. Tędy również prowadził handlowy szlak solny z Bochni na Śląsk i do Saksonii. Właściwy rozwój osady rozpoczął się w czasie panowania króla Kazimierza Wielkiego, (1333–1370), który wybudował w Niepołomicach zamek myśliwski, ufundował gotycki kościół i przeniósł tu zarząd królewskich dóbr stołowych. Niepołomice wraz z puszczą zaliczone zostały do tzw. królewszczyzn, istniejących aż do I rozbioru Polski. W osadzie, która się wówczas rozwinęła i pełniła funkcję służebną wobec dworu i zamku, mieszkali rzemieślnicy, ludzie opiekujący się lasem i zwierzyną, pomocnicy podczas łowów oraz obsługujący dwór królewski. Ci wszyscy podlegali wyłącznie jurysdykcji królewskiej. Czasy panowania Jagiellonów był okresem wielkiego rozkwitu i świetności Niepołomic. Stały się one drugą po Wawelu siedzibą królewską i nazywane były drugą (po Krakowie) stolicą Polski. Spowolnienie rozwoju Niepołomic nastąpiło po przeniesieniu na stałe siedziby królewskiej z Krakowa do Warszawy (przestały być miejscem częstego wypoczynku i polowań królewskich) i po najeździe szwedzkim (1655–1657). Zniszczenia spowodowane potopem szwedzkim oraz stacjonowanie różnego rodzaju wojsk od pierwszej połowy XVIII w., obarczenie ludności ich utrzymaniem, doprowadziło do zubożenia mieszkańców Niepołomic. Pod koniec XVIII w. władze austriackie ulokowały tutaj sąd powiatowy, urząd skarbowy i urząd celny. Prawa miejskie otrzymały Niepołomice w 1772 r. Najcenniejszymi obiektami miasta są: zamek i kościół parafialny.
Rynek z przekształconą, tradycyjną zabudową z XIX i XX w. zachował swój, niezmienny od wieków kształt czworoboku. Na płycie rynku w pobliżu kościoła stoi na cokole figura Najświętszej Marii Panny z 1791 r., ufundowanej przez ks. Tomasza Szymańskiego. Ratusz neogotycki, wybudowany w 1903 r. wg projektu architekta Jana Sas-Zubrzyckiego dla władz miejskich, jest jedną z najbardziej reprezentacyjnych budowli w mieście.
Izba regionalna, otwarta w 2001 r. w zabytkowej stodole, wchodzącej niegdyś w skład zabudowań folwarcznych zamku niepołomickiego, prezentuje na pow. 120 m2 ok. 400 eksponatów. Zbiory zgromadzone przez założyciela Izby, nauczyciela Władysława Cyrana obrazują kulturę materialną wsi, małego miasteczka oraz bogatego mieszczaństwa.
Kopiec Grunwaldzki, zwieńczony obeliskiem, został usypany na Wężowej Górze (214 m n.p.m.) w latach 1910–1915 w pięćsetną rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem. Podobno z tego miejsca król Władysław Jagiełło wraz z rycerstwem niosącym chorągwie zdobyte pod Grunwaldem (1410 r.) wyruszył do Krakowa.
Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne im. Kazimierza Kordylewskiego, założone w 1962 r. przez miłośnika astronomii Antoniego Zdzisława Słowika jest unikatową placówką tego rodzaju w Polsce. Popularyzując astronomię prowadzi pokazy nieba, pokazy symulacji komputerowych oraz pokazy i wideo-prezentacje najciekawszych zjawisk astronomicznych.