Rabka-Zdrój

Rabka-Zdrój (około 15000 mieszkańców; do 1999 r. Rabka) jest miastem w powiecie nowotarskim, siedzibą gminy Rabka-Zdrój, a przede wszystkim znanym uzdrowiskiem. Położona jest u północno-zachodnich podnóży Gorców w rejonie ujścia do Raby potoków Poniczanka i Słonka, na wysokości około 490–570 m n.p.m. Głównie ze względu na szczególny położenie i klimat, Rabka-Zdrój jest obecnie ogólnopolskim centrum leczniczo-sanatoryjnym dla dzieci. Oprócz stałych mieszkańców przebywa tu rocznie kilkadziesiąt tysięcy kuracjuszy, uczestników kolonii, wczasów i innych form leczenia i wypoczynku. Już przed II wojną była Rabka trzecim, co do wielkości i znaczenia uzdrowiskiem w Polsce, miejscem, gdzie w czasie wakacji bawił się również „elegancki świat” z Krakowa czy Warszawy. Rocznie zjeżdżało tu prawie trzydzieści tysięcy kuracjuszy. Po wojnie zmienił się nieco charakter uzdrowiska – zaczęto głównie leczyć dzieci górników i kolejarzy. Nazwa Rabka pojawia się po raz pierwszy u Jana Długosza przy okazji dokumentu Bolesława Wstydliwego z 1254 r. Wieś należała wówczas do cystersów ze Szczyrzyca. Już wtedy wydobywano tu solanki. Lokacja miejscowości miała miejsce w 1364 r. w czasach akcji urbanizacyjnej Kazimierza Wielkiego, zaś parafia i kościół powstały z inicjatywy Spytka Jordana w latach 1557–1563. Okoliczne źródła solankowe znane były i wykorzystywane przez miejscową ludność od dawna, ale pierwsza wzmianka o ich leczniczych właściwościach pochodzi dopiero z 1721 r. (autorstwa przyrodnika Gabriela Rączyńskiego). Po I rozbiorze Polski władze austriackie poleciły najpierw zbadać rabczańskie źródła, a następnie, widząc możliwość nielegalnego ważenia soli z solanek (konkurencja dla monopolu państwowego), poleciły źródła zasypać (1813 r.). Ale sława źródeł w Rabce zaczęła się rozchodzi po Galicji. Coraz więcej chętnych zjeżdżało tu, by skorzystać z ich leczniczych właściwości. Dlatego w końcu udostępniono je z powrotem. Miejscowość zaczęła się szybciej rozwijać w połowie XIX w. Badania prowadzone m.in. przez prof. Jana Puscha dowiodły, że rabczańskie solanki chlorowo-sodowo-jodkowo-bromkowe są jednymi z bardziej wartościowych w Europie. Po odkopaniu źródeł, w 1860 r. wybudowano zakład przyrodoleczniczy i łazienki. Po uruchomienia kolei łączącej Rabkę z Krakowem (w 1884 r.) i nabyciu tutejszych dóbr przez rodzinę Kadenów (1895 r.) nastąpił szybki rozwój uzdrowiska. Powstało wiele stylowych willi i pensjonatów, z których część zachowała się do dziś. Ożywił się również ruch letniskowy i turystyczny. Pierwszymi turystami, którzy dość licznie wyruszali w mało znane do tej pory Gorce, byli właśnie rabczańscy kuracjusze. W 1927 r. zorganizowano w Rabce odział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, który znacznie przyczynił się do ożywienia ruchu turystycznego, a także zagospodarowania, dla potrzeb turystyki, północno-zachodnich Gorców oraz sąsiedniego Lubonia Wielkiego w Beskidzie Wyspowym.
Rabka otrzymała prawa miejskie dopiero w 1953 r. W latach sześćdziesiątych powstała nowa pijalnia, zakład przyrodoleczniczy, przychodnia zdrojowa, inhalatorium, szpital uzdrowiskowy i specjalistyczne kliniki. Dziś leczy się tu choroby układu oddechowego i alergie. Rabka specjalizuje się w zwalczaniu astmy dziecięcej, a tutejsza borowina znajduje zastosowanie przy terapii stawów. W uzdrowisku działają liczne sanatoria, prewentoria dziecięce i ośrodki rehabilitacyjne, a także zakłady lecznicze Instytutu Matki i Dziecka. Co roku, na inaugurację sezonu letniego, organizowany jest Karpacki Festiwal Dziecięcych Zespołów Regionalnych, a nieco później, w lipcu, również w międzynarodowej obsadzie, festiwal Święto Dzieci Gór. Szeroko poza Rabką znany jest dziecięcy Teatr Rabcio, a także zorganizowane nie tylko z myślą o leczących się i wypoczywających w Rabce dzieciach, wesołe miasteczko Rabkoland.
Na placu przed zabytkowym budynkiem stacji kolejowej Rabka-Zdrój znajduje się pomnik Świętego Mikołaja. Pomnik przedstawia postać Świętego Mikołaja Biskupa stąpającego po kuli ziemskiej. Przy cokole są postacie dzieci: lapońskie dziecko trzyma herb miasta Rabka-Zdrój, a dziecko w stroju góralskim chwyta sypane przez świętego Rabczańskie Euro. Jest także dziecko trzymające napis przeciwko przemocy oraz dziecko jadące na rowerze z napisem zachęcającym do sprzątania świata. Autorem pomnika jest artysta plastyk Michał Batkiewicz. Posąg św. Mikołaja ma wysokość 2 m 60 cm, a kula ziemska średnicę 2 m. Uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika miało miejsce 6 grudnia 2004 r.