Stryszawa

Duża wieś ciągnąca się licznymi przysiółkami, na przestrzeni ok. 8 km, w środkowej i górnej części doliny Stryszawki, pomiędzy głównym grzbietem pasma Jałowieckiego, a bocznym ramieniem Solniska. Dolna część Stryszawy sięga aż po zachodnie przedmieścia Suchej Beskidzkiej. Pierwsza wzmianka o Stryszawie pochodzi z 1480 r. Założona została w drugiej połowie XV w. przez rodzinę Słupskich herbu Śreniawa – ówczesnych właścicieli Suchej. Osadnikami byli w większości wędrujący w tym czasie przez Karpaty pasterze wołoscy. W pierwszej połowie XVI w. wieś należała do Stanisława Słupskiego – właściciela Stryszowa i Suchej. Była ważnym wołoskim ośrodkiem pasterskim i stanowiła siedzibę wołoskiego wojewody. Później w posiadanie Stryszawy weszła rodzina Komorowskich. W następnych wiekach Stryszawa przechodziła w ręce kolejnych właścicieli dóbr suskich (m.in. Wielopolskich i Branickich). W 1830 r., w związku z rozwojem lokalnego hutnictwa żelaza (w oparciu o ubogie złoża w południowej części sąsiedniego Beskidu Małego), w Stryszawie, w rejonie przysiółka Hucisko, powstała filia zakładów metalurgicznych z Suchej (funkcjonowała do 1895 r.). Niegdyś Stryszawa słynęła także z wyrobu gontów. Do dziś jej mieszkańcy trudnią się chałupniczo produkcją drobnych przedmiotów z drewna, a od połowy XIX w. także zabawek. Ze Stryszawy pochodził Władysław Front – kamieniarz, betoniarz i malarz – samouk, znany z umieszczenia klamer na Akademickiej Perci na Babiej Górze. W latach 1941–1942, w ramach „czystek etnicznych” na terenach przyłączonych do Rzeszy, hitlerowcy wywieźli stąd do Generalnego Gubernatorstwa blisko 200 polskich rodzin, odbierając im jednocześnie cały dobytek. Obecnie Stryszawa, z uwagi na swoje położenie, jest przede wszystkim wsią letniskową i turystyczną. Przez górne krańce wsi (osiedle Matusy i Roztoki) przechodzą szlaki turystyczne: zielony z Huciska do Zawoi i krótki żółty – dojściowy do niebieskiego z Przełęczy Cichej na Jałowiec. Drogą w dolinie wzdłuż całej wsi prowadzi szlak rowerowy. Gmina Stryszawa należy do głównych ośrodków zabawkarstwa ludowego w Polsce. Do najstarszych wytwarzanych tu zabawek należą: taczki, wózki, kołyski, sześcienne grzechotki i karetki z konikami, a także nieco późniejsze koniki na kółkach, poruszające się na kijku karuzelki i „klepoki” (machające skrzydłami ptaszki), dziobiące się kogutki i inne. Co roku w czerwcu organizowane jest w Stryszawie Święto Zabawki. W Stryszawie są dwa kościoły parafialne (w Stryszawie Dolnej i w Górnej). Zabytkowy jest kościół św. Anny z 1896 r. w centrum Stryszawy Górnej. Jest to ceglana, neogotycka świątynia ze strzelistą wieżą, pierwotnie budowana jako kaplica cmentarna, rozbudowana do obecnej postaci wbrew ograniczonym zezwoleniom władz austriackich. W centrum wsi, w pobliżu kościoła znajduje się odrestaurowany budynek dawnego Zarządu Dóbr Leśnych w Suchej z 1870 r. – tradycyjnie zwany dworem lub leśniczówką. To budowla murowana z drewnianą weranda od frontu, otoczona drzewami, które pozostały po dawnym parku. Obecnie mieści się tu Gminny Ośrodek Kultury oraz punkt informacji turystycznej, a od 2011 r. także niewielkie Muzeum Zabawek. Warto zwrócić uwagę na trzy figury przydrożne(przy szlaku rowerowym). Dwie z nich przedstawiają Chrystusa Frasobliwego i pochodzą z lat 1725 i 1728, trzecia to figura Chrystusa Nazaretańskiego z pierwszej połowy XVIII w. Kilka okazałych, starych lip i modrzewi uznanych jest za pomniki przyrody.