Szczyrzyc

Wieś Szczyrzyc (ok. 560 mieszkańców) leży w dolinie Stradomki u podnóża Cietnia (829 m n.p.m.) w gminie Jodłownik. Najstarsze ślady osadnictwa związane są z grodem na pobliskiej górze Grodzisko (618 m n.p.m.), który istniał już w okresie kultury łużyckiej i osadnictwa celtyckiego 1200-400 r. p.n.e. Wojewoda krakowski Teodor z rodu Gryfitów w 1234 r. sprowadził do Szczyrzyca cystersów z Ludźmierza z zadaniem kolonizowania okolicznych ziem. W XVI w. powiat szczyrzycki liczył 76 parafii (od Nowego Targu aż po Bochnię i Tyniec, na prawym brzegu Wisły). W czasie zaborów miejscowość podupadła. W czasie II wojny światowej w Szczyrzycu działała komórka ruchu oporu, a opactwo było ośrodkiem tajnego nauczania. Klasztor został uhonorowany Orderem Virtuti Militari. Zespół opactwa cystersów obejmuje kościół, klasztor z muzeum, stacje drogi krzyżowej i ołtarz polowy oraz zabudowania gospodarcze z browarem. Obecny wygląd opactwo uzyskało po przebudowie przez opata Stanisława Drohojewskiego w XVII w. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP obecny wygląd uzyskał około 1620 r. Kościół jest zbudowany na planie krzyża łacińskiego, orientowany. Ma równej długości nawę i prezbiterium. Podparty jest szkarpami, posiada dwa ostrołukowe, gotyckie portale z XV w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Szczyrzyckiej (koronowany w 1939 r. i ponownie w 1984 r. złotymi koronami papieskimi). Ołtarze boczne są rokokowe z obrazami Matki Bożej, św. Benedykta, św. Kazimierza. Muzeum klasztorne posiada m.in. piętnasto- i szesnastowieczne obrazy malowane na desce, szaty liturgiczne, manuskrypty, zbrojownię, XIX-wieczna kopia mapy świata z XIII w. Konrada Milera z Hanoweru, która pokazuje świat jako okrągłą płaszczyznę z centrum w Jerozolimie, ekspozycję poświęconą browarowi. Część wystawy poświęcono Władysławowi Orkanowi (absolwent przyklasztornej szkoły zwanej Akademią Szczyrzycką, uczeń w latach 1885-1888). Budynki klasztorne pochodzą z XVII w. Tworzą kwadrat z wirydarzem wewnątrz. Na strychach kościoła i budynków gospodarczych opactwa mają swoje gniazda rzadkie gatunki nietoperzy: podkowiec mały i nocek orzęsiony (około 300 dorosłych samic). Naprzeciw szkoły znajduje się cmentarz nr 362 z I wojny światowej, na którym spoczywa 22 żołnierzy austriackich i 8 rosyjskich poległych 1914 roku. Cmentarz zaprojektował Gustaw Ludwik. Obok stoi kamienna kapliczka z przełomu XVIII i XIX w. z barokową Pietą z XVIII w. i gipsową figurką Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej, a naprzeciwko pomnik poległych w czasie II wojny światowej. Przy drodze do Skrzydlnej znajduje się drewniany budynek starej szkoły. W Szczyrzycu mieszkał ceniony organomistrz Tomasz Fall (1860-1922), twórca organów m.in. w pobliskim Jodłowniku i organów w kościele św. Mikołaja w Bochni, pochowany na cmentarzu w Szczyrzycu. Cystersi założyli w XVII wieku browar i prowadzili go do 1925 r., następnie browar został wydzierżawiony, a w 1951 r. znacjonalizowany. W 1993 r. cystersi odzyskali browar i wznowili produkcję piwa pod nazwą Browar Gryf, jednak zaprzestali z powodu kłopotów finansowych. Przez parę lat Browar Belgia produkował w Kielcach piwo „Frater” według cysterskiej receptury. Do dziś w Szczyrzycu zachowały się budynki browaru i piwnice, gdzie leżakowało piwo. Cystersi prowadzą duże gospodarstwo hodowlane czerwonych krów.