Kęty

Kęty (około 19 tysięcy mieszkańców), jedno z ciekawszych miast w zachodniej Małopolsce, położone są w dolinie rzeki Soły. Posiadają zabytkowe centrum, bogatą historię i ciekawe obiekty sakralne. Akt nadania wójtostwa w Kętach (Kanthi) klasztorowi benedyktyńskiemu w Staniątkach przez Klemensa z Ruszczy z 1277 r. jest jednym z najstarszych dokumentów zawierających informacje o mieście. W 1260 r. wieś Kęty została przekazana księciu Władysławowi Opolskiemu, który w 1277 r. nadał je braciom Arnoldowi, Rudgierowi i Piotrowi. Książę jednocześnie nadał Kętom (Cant) pola uprawne, pastwiska i prawo do połowu ryb w Sole, co łączy się z lokacją miejską Kęt na prawie lwóweckim (na wzór Lwówka Śląskiego). W 1391 r. książę Jan III Oświęcimski nadał Kętom (znanym wówczas również pod niemiecką nazwą Libenwerde) prawa miejskie magdeburskie.
W 1457 r. książę oświęcimski Janusz sprzedał Kęty królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Około 1480 r. w Kętach był już murowany kościół św. Małgorzaty. W XVI w. Kęty bardzo się rozwinęły. Powstawały liczne cechy rzemieślnicze (kuśnierzy, piekarzy, kowali), łaźnie, szpital, młyny, folusz i tartak.
W 1585 r. miała miejsce epidemia nieznanej choroby, przez która zginęło prawie 1000 mieszkańców. Pożar w 1652 r. zniszczył kilkanaście domów. W 1655 r. miasto złupili miasto Szwedzi. Pożar w 1657 r. zniszczył domy przy Rynku i kościół parafialny. W 1699 r. rozpoczęto budowę klasztoru franciszkanów reformatów fundacji chorążego krakowskiego Jana Żydowskiego. W pierwszej połowie XVIII w. w Kętach znajdowała się szkoła (przy kościele parafialnym), warsztaty rzemieślnicze, dwa browary, młyn oraz folusz (przy nowym klasztorze reformatów). W 1768 r. na sejmiku w Kętach miejscowa szlachta podpisała akt przystąpienia do konfederacji barskiej. W latach 1768–70 miasto przechodziło kolejno w ręce konfederatów i Rosjan, którzy dokonali najścia na klasztor reformatów. W wyniku pierwszego rozbioru Kęty stały się częścią Cesarstwa Austrii. W latach 1772–75 Austriacy wykonali biegnącą przez miasto drogę prowadzącą z Wiednia do Lwowa tzw. Trakt Cesarski oraz ulicę Mickiewicza, prowadząca do Oświęcimia. Nakazali rozbiórkę kościołów św. Krzyża, Bożego Ciała, Wszystkich Świętych oraz kaplicy bractwa różańcowego. W 1797 r. wybuchł największy pożar w historii Kęt, w wyniku którego zniszczona została prawie cała zabudowa (w większości drewniana). Po pożarze władze zakazały budowy drewnianych domów a odbudowa trwała ponad 10 lat. W XIX w. w Kętach zaczął się rozwijać przemysł (w 1845 r. powstała pierwsza przemysłowa przędzalnia wełny).
W czasie II wojny światowej, w 1940 r. rozpoczęły się masowe aresztowania, które objęły wszystkich mieszkańców Kęt pochodzenia żydowskiego (około 600 osób) oraz większość kęckiej inteligencji. Żydzi zostali umieszczeni w getcie, które zorganizowano w Nowej Wsi, w domach, z których wysiedlono miejscową ludność polską. Stamtąd po kilku miesiącach (podobnie jak przedstawicieli inteligencji) wywieziono ich do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Wojnę przeżyło tylko kilku kęckich Żydów. We wsiach otaczających miasto, szczególnie tych położonych między Kętami a Żywcem, hitlerowcy przeprowadzili masowe akcje wysiedleń mieszkańców, znane jako akcja Saybusch. W czasie wojny zniszczeniu uległo kilka budynków w mieście, w tym synagoga. Po 1945 r. Kęty stały się lokalnym miastem posiadającym niewielkie zakłady przemysłowe.
W Kętach urodził się (około 1397 r.) Jan Wacięga, późniejszy profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i święty kościoła katolickiego, znany jako Jan Kanty. W 1851 r., w setną rocznicę kanonizacji św. Jana z Kęt, odsłonięto na rynku jego pomnik.