Rzyki

Rzyki - wieś z licznymi przysiółkami, położona w dolinie rzeki Wieprzówki (Rzyczanki), po zachodniej stronie pasma Gancarza, we wschodniej części Beskidu Małego. Wieś powstała w XVI wieku w okresie osadnictwa wołoskiego i na jego prawach została lokowana, podobnie jak inne wsie wołoskie. Bezpośrednią organizacją życia we wsiach zakładanych na prawie wołoskim zajmował się tzw. wojewoda wołoski dla kolonii zarębniczych (wajda), którego siedzibą na początku XVII wieku były Rzyki. Wajda był też pośrednikiem w sprawach pomiędzy mieszkańcami zakładanych przez siebie wsi, a właścicielem dóbr ziemskich - na tym terenie dzierżawcą (starostą) królewskiego niegrodowego starostwa zatorskiego. Zasięg działania wajdy na tym terenie obejmował obszar Beskidu Małego od rzeki Skawy po Sołę. Widocznym do dzisiaj śladem tego osadnictwa są liczne przysiółki wsi (dawniejsze zarębki) oraz niektóre nazwy miejscowe. Nazwa wsi Rzyki pochodzi od licznych potoków, które płyną przez jej teren. Pierwotnie brzmiała Rzeczki (1581 r.) i Rzeki (1765 r.) aż wreszcie przyjęła się gwarowa nazwa Rzyki (na mapie z 1772 r.) Od początku Rzyki były wsią królewską, wchodzącą w skład niegrodowego starostwa zatorskiego i dzieliła jego los. Już w XVI wieku wieś słynna była z wyrobu gontów. Ludność trudniła się też tkactwem i wyrobem szkła. Funkcjonowała tutaj w XVIII wieku niewielka huta szkła. Pod koniec XVIII wieku, kiedy w Rzykach rozwinęło się na dużą skalę tkactwo i płóciennictwo, właścicielka dóbr zatorskich, Zofia Duninowa, ustanowiła (w 1789 r.) Sąd Kupiecki do rozpatrywania spraw spornych dotyczących ludzi związanych z tym rzemiosłem. Po I rozbiorze Polski (1772 r.) w zaborze austriackim na terenie Andrychowa i okolicznych wsi, m.in. w Rzykach działało 700 warsztatów tkackich, które eksportowały miejscowe płótno do krajów Europy i Azji. Sąd (tzw. "starsza gromada") z siedzibą w Rzykach działał do czasu rewolucji przemysłowej pod koniec XIX w.
Kościół św. Jakuba w Rzykach, stojący w centrum wsi, zbudowany w trudnych latach zaborów (1793-1796) ufundowała księżna Apolonia Potocka, dziedziczka dóbr zatorskich. Wnętrze kościoła zdobi polichromia z 1885 roku wykonana przez Józefa Paszyńskiego z Tarnowa. Ołtarz główny z obrazem Matki Bożej Pocieszenia wykazuje cechy późnego baroku. Większość umieszczonych tu rzeźb wykonał miejscowy artysta ludowy, Stanisław Mikołajek. Najcenniejszymi zabytkami kościoła są dwie rzeźby - gotycka z 1400 roku i druga z XVI wieku.