Chochołów

Nazwa miejscowości Chochołów pochodzi od osoby jej założyciela Bartłomieja Kluski Chochołowskiego, który dostał prawo dziedzicznego sołtystwa od króla Stefana Batorego w uznaniu zasług wojennych podczas wypraw na Moskwę. Wieś jest unikatowym w skali europejskiej żywym skansenem, objętym ochroną. Znajdują się tu 103 obiekty wpisane do rejestru zabytków. Większość domów ustawiona jest szczytem do drogi i frontem na południe. Do domów pod kątem prostym przylegają budynki gospodarcze, tworząc charakterystyczny układ zabudowań w kształcie litery „L”. Do miejscowej tradycji należy coroczne szorowanie płazów tworzących ściany budynków, odbywające się przed Wielkanocą. Dzięki temu drewno zachowuje swój naturalny, jasny kolor.
Jedna z najstarszych we wsi chałup znajduje się w zagrodzie Blaszyńskich (Chochołów 4). Została wybudowana w pierwszej połowie XIX w. Do niedawna mieściło się w niej muzeum, w którym zgromadzono pamiątki po ks. Wojciechu Blaszyńskim. Obecnie ekspozycja znajduje się w wybudowanym przez niego murowanym kościele parafialnym.
Chałupa z jednej jedli (Chochołów 24) została postawiona w połowie XIX stulecia przez Andrzeja Koisa. Mówi się, że została wybudowana z pnia jednej jodły. Reprezentuje typ chałupy zdziarskiej tzn. budynku mieszkalnego, składającego się z jednej izby i sieni.
Naprzeciw kościoła znajduje się zagroda Bafii (Chochołów 75). Chałupa jest ustawiona nietypowo, bo frontem do drogi. Została wybudowana w 1798 r., a w 1889 r. została przebudowana. Jej bogato zdobiony sosręb z datą powstania użyto jako część ściany szczytowej. W takim stanie chałupa zachowała się do dzisiaj i jest pod opieką Muzeum Tatrzańskiego. Urządzono w niej Muzeum Powstania Chochołowskiego. Wewnątrz można zobaczyć ekspozycję etnograficzną i pamiątki związane z powstaniem.
Powstanie Chochołowskie nazywane jest przez górali „poruseństwem” wybuchło w 1848 r. jako część planowanego powstania narodowego, którego inicjatorami byli Edward Dembowski, Leon Mazurkiewicz, Mikołaj Kański i Julian Maciej Goslar. Ich emisariuszami na Podhalu byli: chochołowski organista Jan Kanty Andrusikiewicz oraz miejscowy wikary ks. Leopold Kmietowicz. Do powstańców z Chochołowa przyłączył się również wikary parafii poronińskiej ks. Michał Głowacki „Świętopełk”. 21 lutego trzydziestoosobowy oddział pod dowództwem Kmietowicza i Andrusikiewicza rozbroił miejscowy posterunek straży granicznej. Zajęto również komorę celną w Suchej Horze i zarekwirowano pieniądze, które przeznaczone do prowadzenia dalszej akcji. Powstańcy zniszczyli orła cesarskiego na tablicy granicznej, a także rozbroili posterunek straży w Witowie. Na następny dzień planowano wymarsz oddziału do Nowego Targu, a potem do Wadowic, by połączyć się z resztą sił powstańczych. Chochołowianie zostali jednak zaskoczeni przez żołnierzy austriackich oraz górali z Czarnego Dunajca, podburzonych przez zaborcę. W wyniku zaciętej walki siły powstańców zostały rozbite, a ich przywódcy skazani na długoletnie kary więzienne m.in. w Nowym Targu i Wiśniczu. Dzięki amnestii związanej z wybuchem Wiosny Ludów, po dwóch latach odzyskali wolność.
Pamiątkę po Powstaniu Chochołowskim stanowi figura św. Jana Nepomucena. Została celowo ustawiona tyłem w kierunku Czarnego Dunajca, gdyż mieszkańcy tej miejscowości, podjudzeni przez zaborcze władze, brali udział w tłumieniu powstania. Chochołowianie nie mogli im tego wybaczyć.
Kościół św. Jacka w Chochołowie został wybudowany w latach 1853–1873 z inicjatywy ks. Wojciecha Blaszyńskiego. Zaprojektował ją krakowski architekt Feliks Księżarski, znany również z projektu Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Świątynia zbudowana jest w stylu neogotyckim. Z jej powstaniem związana jest tragiczna historia. W trakcie prac w wyniku uderzenia przez spadającą belkę zginął ks. Blaszyński. Budowę kościoła dokończył wikary chochołowskiej parafii ks. Tomasz Kossek. Ołtarze główny i dwa boczne zostały wykonane w zakopiańskiej Szkole Przemysłu Drzewnego według projektu Franciszka Neużila i Józefa Galetha. Ołtarz Matki Bożej Chochołowskiej wykonał ludowy rzeźbiarz z Ostrowska Szuml. Wewnątrz świątyni znajduje się obraz przedstawiający powstańców chochołowskich autorstwa Mariana Konarskiego.
Na terenie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej mieszkają. Górale Podhalańscy (Podhalanie). Podhale dzieli się na tzw. Podhale Skalne (bliżej Tatr) i Podhale Niżne. Centrum regionu jest Nowy Targ przez górali nazywany Miastem. Strój kobiecy jest bardzo bogaty. Składa się na niego spódnica, biała koszula, gorset, korale, kolorowe chustki, serdaki, kożuchy i kierpce. Spódnica jest dwojakiego rodzaju: albo gładka z kilkoma pasami na dole, nawiązująca do stroju dziewiętnastowiecznego, albo kwiecista, z materiału zwanego tybetem, nawiązująca do spódnic krakowskich. Biała koszula i gorset są bogato haftowane, a gorset wyszywany jest cekinami albo koralikami. Najczęstszymi motywami są dziewięćsiły i leluje. Na strój męski składają się białe sukienne spodnie zwane bukowymi portkami, biała koszula, serdak, kapelusz, gruby skórzany pas, a także biała, sukienna peleryna cucha lub zimą kożuch oraz kierpce. Charakterystycznymi elementami góralskich portek są parzenice (haftowane ozdoby) oraz przypory (rozporki). Wzdłuż nogawek biegną czarne lampasy. Biała koszula ma szerokie rękawy i jest wyszywana białą nitką. Górna część koszuli jest dodatkowo zdobiona bogato dekorowaną spinką w kształcie serca, wykonaną z mosiądzu. Serdak to brązowy kożuszek bez rękawów obszyty na dole futerkiem z karakułów. Kapelusz, nieodłączny rekwizyt każdego stroju, zdobiony jest natomiast czerwoną tasiemką z muszelkami, tzw. kostkami. Mężczyźni nieżonaci do kapelusza noszą doczepione piórko, które jest znakiem wolności. Szeroki pas, zwany oposkiem lub pasem bacowskim, świadczył o zamożności, ale także chronił w bójce brzuch przed uderzeniem ciupagą. Charakterystycznym elementem stroju są również skórzane buty, czyli kierpce, zakładane zamiennie z wysokimi czarnymi butami, przypominającymi czasy służby w wojsku austriackim.
Podhalańską muzykę wyróżniają wielogłosowość i specyficzna rytmika. Usłyszeć ją można bardzo często, ponieważ kapele góralskie pojawiają się nie tylko przy okazji wesel, czy innych uroczystości, ale także grają w karczmach, umilając czas gościom. W skład kapeli wchodzą pierwsze i drugie skrzypce (tzw. prym i sekund), kontrabas (basy) i dudy. Taniec góralski ma wiele odmian, spośród których najbardziej znane są: drobny, krzesany i zbójnicki.