Wojnicz

Wojnicz jest miastem położonym w dolinie Dunajca, 12 km na południowy-zachód od Tarnowa. Jest siedzibą gminy. Nazwa Wojnicz wywodzi się od słowa woj (członek drużyny książęcej). Od początku istnienia gród i związana z nim osada odgrywały ważną rolę, szczególnie w X w., kiedy zyskały charakter organizacji protokasztelańskiej. Włodarz wojnicki posiadał dość duże kompetencje i w imieniu władcy zarządzał bardzo rozległym terenem (sięgającym po Pieniny), kontrolował i zabezpieczał ruch na szlaku handlowym z Krakowa do Przemyśla oraz z Węgier na północ. Położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych w znaczny sposób wpływało na rozwój Wojnicza. W XII w. wykształciła się rozległa kasztelania wojnicka (pierwszy znany kasztelan wojnicki Symil występuje w źródłach w 1217 r.).
W 1239 r. w Wojniczu odbywał się zjazd możnowładztwa małopolskiego z okazji powitania Kingi, córki króla węgierskiego, późniejszej żony Bolesława Wstydliwego. Wtedy najprawdopodobniej Wojnicz zyskał przywileje. Nie zachował się akt lokacyjny Wojnicza, ale pomiędzy rokiem 1239 a 1278 w dokumencie księżnej Kingi jest wymieniany jako miasto.
Wojnicz należy do najstarszych miast w południowo-wschodniej Polsce. Założony został na prawie średzkim (od Środy Śląskiej). W pierwszej połowie XIV w. stał się siedzibą powiatu, który funkcjonował do XVI w. W 1349 r. król Kazimierz Wielki na prośbę wójtów wojnickich przeniósł miasto z prawa średzkiego na magdeburskie, co wzmocniło pozycję mieszczan. W tym czasie Wojnicz miał 400 mieszkańców. Bardzo dobrym okresem w dziejach miasta były wieki XV i XVI. Rozwijało się rzemiosło, handel dalekosiężny i lokalny, które kontrolowała komora celna. Handel lokalny regulował przywilej Kazimierza Jagiellończyka z 1452 r., zezwalający na poniedziałkowe targi, funkcjonujące niemal do dziś. Handel regionalny regulowały m.in. przywileje z 1472 r. na jarmarki doroczne na św. Zygmunta (2 V), św. Wawrzyńca (10 VIII) i św. Agnieszki (21 I), razszeżone w 1611 r. przez Zygmunta III na jarmarki na św. Michała (29 IX) i w 1669 r. przez Michała Wiśniowieckiego na niedzielę Invocavit (pierwsza niedziela wielkiego postu) i św. Jana Chrzciciela (24 VI). W 1521 r. król Zygmunt Stary zezwolił mieszczanom na budowę mostu na Dunajcu, a w 1530 r. na założenie Cechu Wielkiego skupiającego różne rzemiosła. W 1558 r. król Zygmunt August zabronił kupcom jadącym do lub z Krakowa pomijać Wojnicz.
Od końca XVI w. Wojnicz zaczął podupadać, głównie wskutek niegospodarności starostów. W czasach potopu szwedzkiego uległ zniszczeniom w 1657 r., kiedy idące na pomoc Szwedom wojska księcia Siedmiogrodu Rakoczego złupiły i spaliły Wojnicz. W 1702 r. Szwedzi podpalili miasto za odmowę płacenia kontrybucji. W drugiej połowie XVIII w. Wojnicz stawał się ważnym centrum kościelnym, skutecznie konkurującym z Tarnowem.
W 1800 r. Wojnicz ponownie został siedzibą powiatu (do 1867 r.). Posiadał wówczas około stu warsztatów rzemieślniczych. Pożary w latach 1831 i 1855 zniszczyły większość starej zabudowy miasta. Stopniowy spadek znaczenia Wojnicza nastąpił po wybudowaniu linii kolejowej Karola Ludwika z Krakowa do Dębicy z dala od miasta. W 1935 r. Wojnicz utracił prawa miejskie. Odzyskanie je dopiero w styczniu 2007 r.
W Wojniczu zachowało się grodzisko Wały Kasztelańskie, układ średniowiecznego miasteczka z rynkiem, drewniany kościół św. Leonarda z XVII w., murowany kościół św. Wawrzyńca (gotycki z elementami baroku, XV–XVIII w.), neogotycki pałac Dąmbskich z drugiej połowy XIX w.
Wały kasztelańskie w Wojniczu są reliktami średniowiecznego grodu kasztelańskiego, położonego wśród bagnisk i rozlewisk Dunajca. Znaczną część tego ogromnego założenia obronnego zniszczyła bezpowrotnie kapryśna rzeka. Fortyfikacje powstały w XI w. Zostały rozbudowane w XIII–XIV w. Składały się z trzech stycznych obwodów w formie wału (do dziś widoczny jest odcinek południowo-wschodni). Z wałami związany był system fos (czytelny dziś w postaci stawów i starorzeczy Dunajca). Teren majdanu grodziska jest silnie przekształcony wskutek zabudowy, jednak ustuowanie ulic i domów w pewnym sensie powtarza kształt dawnych umocnień.
Kościół św. Leonarda w Wojniczu został wybudowany w XVII w. (w tym miejscu kościół istniał już w 1209 r.). W latach 1892–1993 kościół został gruntownie odnowiony i oszalowany. Jest konstrukcji zrębowej. Posiada jedną nawę i zamknięte trójbocznie prezbiterium, przy którym od północy usytuowana jest zakrystia. Nawa jest prostokątna, z przedsionkiem od zachodu. Nad prezbiterium znajduje się płaski strop a ponad nawą pozorne sklepie kolebkowe, z płaskimi odcinkami stropowymi po bokach. Dach w jest dwuspadowy, pokryty gontem. Na dachu wznosi się wieżyczka na sygnaturkę z latarnią.
Wewnątrz kościoła znajduje się ołtarz główny w stylu neorenesansowym z końca XIX w., a w nim obrazy pochodzące z renesansowego tryptyku, malowane przez Stanisława Tarczowskiego około 1560 r. (Nawiedzenie św. Elżbiety, św. Helena, św. Katarzyna, św. Leonard). Dwa ołtarze boczne także neorenesansowe z końca XIX w. zawierają obrazy z końca XIX w.: Miłosierdzia Bożego, św. Kingi oraz gipsowe figury Serca Pana Jezusa oraz NMP Niepokalanie Poczętej. Ciekawostką jest dzwon z 1655 r., odlany przez ludwisarza Baltazara Heroldta z Bratysławy. Przy kościele stoi kamienna figura NMP Niepokalanie Poczętej wykonana w 1889 r. przez rzeźbiarza Adeoatusa Martyńskiego z Borzęcina.
Izba Regionalna w Wojniczu powstała w 1969 r. z inicjatywy ks. Jana Królikiewicza, wielkiego miłośnika Wojnicza i jego historii. Ówczesne władze nie zezwoliły na założenie Towarzystwa Miłośników Wojnicza, więc ks. Królikiewicz doprowadził do powstania w Wojniczu Koła PTTK im. Seweryna Goszczyńskiego, w którym skupił nie tylko miłośników turystyki, ale również entuzjastów Wojnicza. Jednym z ich pierwszych działań koła było utworzenie Izby Regionalnej. W ten sposób uchroniono od bezpowrotnego zniszczenia wiele cennych zabytków. Przez wiele lat Izba nie miała odpowiedniego lokalu i była przenoszona w różne miejsca. W 1983 r. Koło PTTK podjęło dramatyczną decyzję o wstrzymaniu działalności Izby Regionalnej a zbiory zmagazynowano w prywatnych pomieszczeniach ks. Jana Królikiewicza. Dopiero w 1987 r. władze gminy przeznaczyły dla Izby nowe pomieszczenie i urządzono w nim ładną, estetyczną ekspozycję. Znajduje się ona w pomieszczeniach kamienicy Findrówka przy Rynku 29. Obecnie izba Regionalna w Wojniczu prezentuje: salę ilustrującą historię miasta, izbę wiejską, wnętrze domu mieszczańskiego, salę ekspozycyjną poświęconą historii chleba i rzemiosła.
Cmentarz wojenny nr 285 w Wojniczu Cmentarz wojenny zlokalizowany jest na terenie cmentarza parafialnego, położonego się przy wylocie drogi w kierunku Tarnowa. Nekropolia została zaprojektowana przez Roberta Motka. Spoczywa na nim 21 żołnierzy austro-węgierskich. Cmentarz ma kształt wydłużonego prostokąta. Ogrodzenie wykonane jest z niskich betonowych słupków połączonych metalowymi rurkami i drutem kolczastym. Na cmentarz wchodzi się przez ozdobną kutą bramkę. Elementem centralnym jest stojący na niskiej betonowej podstawie, ozdobny, kuty krzyż z metalową tabliczką na której można przeczytać napis: ”Vergängliche was ihr grosses tut bleibt hunvergänglich” co w wolnym tłumaczeniu znaczy :” Przemijające jest to, co czyni nas wielkimi. Lecz Wy pozostaniecie niezapomniani”. Nagrobki wysokie betonowe z ażurowymi krzyżami, pozostałe niskie z małymi krzyżami żeliwnymi. Wszystkie tabliczki imienne są nowe i kompletne.