Obserwatorium Astronomiczne im. Tadedusza Banachiewicza na Lubomirze

Rozwój urbanistyczny miasta Krakowa oraz jego oświetlenie spowodowały, że warunki obserwacyjne, panujące w uniwersyteckim obserwatorium astronomicznym, usytuowanym przy Ogrodzie Botanicznym, na początku XX w. znacząco się pogorszyły. Astronomowie zaczęli poszukiwać miejsca na budowę stacji zamiejscowej, czego orędownikiem był prof. Tadeusz Banachiewicz. Wybór padł na najwyższy szczyt Łysiny (904 m n.p.m.). Właściciel tutejszych lasów, książę Kazimierz Lubomirski, podarował na ten cel 10-hektarową parcelę. Jesienią 1921 r. wybudowano tutaj pawilon lunet oraz przeniesiono na szczyt budynek gajówki, stojącej wcześniej w Pcimiu. Oficjalne uruchomienie stacji obserwacyjnej, mającej łączność optyczną z Krakowem za pomocą heliografu, nastąpiło w czerwcu 1922 r. Na wyposażeniu placówki znajdowały się dwie lunety. W stacji prowadzono obserwacje gwiazd zmiennych, pomiary meteorologiczne oraz statystyki ruchu turystycznego. Stała się ona sławna dzięki odkryciu dwóch komet: w 1925 r., przez kierownika stacji Lucjana Orkisza oraz w 1936 r., kiedy odkrywcą został pochodzący z Węglówki woźny, a zarazem miłośnik astronomii, Władysław Lis. W 1932 r. szczyt, na którym jest obserwatorium nazwano Lubomirem. W czasie okupacji Niemcy zezwolili na działalność stacji, gdyż pomiary meteorologiczne były pomocne dla Luftwaffe. Budynek stanowił ostoję dla partyzantów i w czasie obławy 15 IX 1944 r. został spalony przez Niemców. Inicjatywę odbudowy, a właściwie budowy nowoczesnego obserwatorium na miejscu dawnej placówki, podjęły władze gminy Wiśniowa, wspierane przez krakowskie środowiska naukowe. Nowy budynek obserwatorium otwarto w 2007 r. Obecnie w Obserwatorium Astronomicznym im. Tadedusza Banachiewicza oprócz działalności naukowej odbywają się pokazy nieba dla turystów. Szlak prowadzący z Przełęczy Jaworzyce na Lubomir urządzono jako ścieżkę edukacyjną, poświęconą astronomii.