Breń

Wieś położona na Płaskowyżu Tarnowskim, 5 km na północny zachód od Dąbrowy Tarnowskiej, najmniejsza miejscowość gminy Olesno. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1428 r., należała do dóbr Piotra Breńskiego herbu Półkozic. Od 1667 r. była własnością Czartoryskich. W latach 1786‒1945 majątek breński należał do rodziny Konopków.

Zespół dworsko-parkowy, którego początki sięgają połowy XVIII w. W latach 1750–1760 książę Józef Czartoryski, stolnik litewski, założył tu okazały ogród w stylu francuskim o powierzchni 15 ha. Całość została zaprojektowana przez Erwina Pfaffingera, słynnego wiedeńskiego projektanta ogrodów. Był to rozległy, barokowy ogród francuski, założony na planie trzech prostokątów, w którym znajdowały się gaik, labirynt otoczony kanałami z wodą, mostek łączący park z pałacem, zadrzewione aleje, szpalery, fontanny i rzeźby. W 1937 r. park breński umieszczono w Encyklopedii Staropolskiej Aleksandra Brücknera wśród przykładów najpiękniejszych ogrodów polskich. W swojej świetności park przetrwał do końca II wojny światowej. W 2011 r. rozpoczęto prace restauracyjne na terenie całego zespołu pałacowo-ogrodowego w celu przywrócenia jego walorów estetycznych i krajobrazowych. W przebudowanym dworze Konopków z przełomu wieków XVIII i XIX mieści się obecnie Centrum Polonii. W odrestaurowanym spichlerzu na zboże urządzono stanicę turystyczną. Zachowała się neobarokowa brama wjazdowa z początku XIX w. z herbem rodu Konopków. Obiekt znajduje się na trasie Małopolskiego Szlaku Ogrodów.

Okopy szwedzkie – znajdują się ok. 1 km na północny zachód od parku. To tajemnicze, ziemne fortyfikacje bastionowe założone w połowie XVII w. pośród rozległych mokradeł. Miejscowa tradycja wiąże je z najazdem Szwedów na Polskę. Fortalicjum w kształcie pięcioboku tworzyło pięć usypanych z gliny i ziemi narożnych bastionów. W północno-zachodnim bastionie zachowała się do dziś murowana kazamata. Obecnie teren jest gęsto zarośnięty drzewami i krzewami.

Rzeka Breń ma swoje źródła na pokrytym piaskami i glinami plejstoceńskimi Płaskowyżu Tarnowskim. Uchodzi do Wisły (dopływ prawobrzeżny) na 210 km jej biegu, w województwie podkarpackim (tuż za granicą województwa małopolskiego). Długości rzeki wynosi 52 km (45 km – województwo małopolskie, 7 km – województwo podkarpackie. Breń płynie w większości przez tereny rolnicze oraz przez miasto Dąbrowa Tarnowska. Miasto zrzuca do niej niedostatecznie oczyszczone ścieki przemysłowe, komunalne, szpitalne i opadowe.