Muzeum Biograficzne Władysława Orkana „Orkanówka”

Muzeum Biograficzne Władysława Orkana „Orkanówka” (Dom Władysława Orkana), gorczańskiego pisarza i poety, znajduje się ponad Porębą Wielką i Niedźwiedziem, w przysiółku Zagronie. Jest to willa w stylu nawiązującym do zakopiańskiego, zamieszkiwana przez pisarza od zimy 1905 r. Zbudowana została w latach 1903–1906 obok rodzinnej, niewielkiej chałupy za honorarium otrzymane za powieść „W Roztokach”. Projekt domu stworzył przyjaciel artysty, zakopiański architekt Andrzej Galica, do ciesiołki zatrudnił sąsiada Wincentego Klimka. Ponad willą wznosi się bezleśny szczyt Pustki, będący często inspiracją dla dzieł artysty. Dom w dobrym stanie przetrwał zawirowania II wojny światowej. Wewnątrz zachował się oryginalny układ pomieszczeń oraz autentyczne wyposażenie. Daje ono wyobrażenie o życiu, zwyczajach i pracy artysty. Po śmierci Orkana w 1930 r. spuścizną po artyście opiekowała się jego rodzina. Dom zostały wykupiony przez państwo na początku lat siedemdziesiątych XX w. i w 1973 r. utworzono w nim muzeum (filię Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce Zdroju). Od 2002 r. w ostatnią sobotę maja organizowana jest tutaj przez Gorczański Oddział Związku Podhalan i Gminny Ośrodek Kultury w Niedźwiedziu impreza folklorystyczna „Majówka u Orkana”. Od 2004 r. muzeum zarządzane jest przez władze samorządowe gminy Niedźwiedź. W pobliżu „Orkanówki” stoi murowana kapliczka z figurką Matki Bożej z Lourdes, będąca wotum wdzięczności matki Orkana – Katarzyny Smereczyńskiej za szczęśliwy powrót syna z I wojny światowej. Od kapliczki do willi prowadzi aleja jaworowa (drzewa posadził Orkan w 1917 r.). Obok „Orkanówki” stoi drewniana rzeźba naturalnej wielkości przedstawiająca Orkana, wykonana przez Zdzisława Kościelniaka – artystę z Raby Niżnej, postawiona z okazji obchodów stulecia urodzin pisarza.
Władysław Orkan urodził się 27 listopada 1875 r. w 1875 r. w Porębie Wielkiej (w przysiółku Zagronie) w ubogiej rodzinie góralskiej. Był poetą, powieściopisarzem i dramaturgiem mocno związanym z gorczańską ziemią, która była natchnieniem jego twórczości. Naprawdę nazywał się Franciszek Ksawery Smaciarz. W 1898 r. zmienił nazwisko na Smreczyński (od nazwiska rodowego matki – Smreczak). Ukończył szkołę elementarną przy klasztorze cystersów w Szczyrzycu. Dalsze wykształcenie zdobywał wraz ze starszym bratem Stanisławem w Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie. Matka raz w miesiącu chodziła ponad 70 km z Poręby do Krakowa, przynosząc synom w tobołku jedzenie. W gimnazjum Franciszek należał do wielu kółek szkolnych i tajnych organizacji niepodległościowych, a w czwartej klasie opublikował, pod pseudonimem Orkan, swoje pierwsze utwory.
Po otrzymaniu honorarium za powieść "W Roztokach" w 1903 r. rozpoczął budowę nowego domu (obok starego domu, w którym się urodził). W 1905 r. zamieszkał w niedokończonej „Orkanówce” – piętrowej drewnianej willi w stylu nawiązującym do zakopiańskiego. Ożenił się w Marią Zwierzyńską, która zmarła, gdy ich córka Zosia miała 3 lata; potem z Bronisławą Fojewską. Władysław Orkan pisał wiersze, powieści (Komornicy, W Roztokach, Drzewiej, Pomór, Kostka Napierski), dramaty i nowele, opisując Gorce, a także trudy życia na tej ziemi. Zmarł 14 maja 1930 r. w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, a rok później przeniesiony na Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.