Marcyporęba

Marcyporęba to wieś w gminie Brzeźnica, położona po północnej stronie Pasma Draboża. Została założona prawdopodobnie przez Radwanitów, którzy już na początku XIII w. zasiedlali jej okolice. Sama wieś powstała "na surowym korzeniu", na wyrębiskach leśnych dopiero na początku XIV w. Jej założycielem był Marek Radwanita. Pierwsza udokumentowana informacja o wsi "Poramba Marconis" pochodzi z 1337 r. i dotyczy poboru świętopietrza z istniejącej już wtedy parafii, która powstała tuż po założeniu wsi. Nazwa wsi zmieniała się na przestrzeni wieków. Ustaliła się dopiero w wieku XIX jako Marcyporęba. Kronikarz Jan Długosz pisząc w latach siedemdziesiątych XV w. o wsi, używa nazwy "Marci Porabie" (możliwe, że od wezwania kościoła św. Marcina) i wspomina, że we wsi drewniany kościół nosił wezwanie św. Marcina, istniała karczma i 3 dwory z folwarkami, należącymi do Marka herbu Radwan. Wieś w 1581 r. należała do trzech właścicieli - Radwanitów o różnych nazwiskach: Jana Inwałdzkiego (z Inwałdu), Stanisława Palczowskiego i Piotra Owsieńskiego. W XVII i XVIII w. właścicielami części wsi byli m.in.: Porębscy, Dołęgowie, Radeccy, Czartoryscy, w XIX wieku Brandysowie i Gorczyńscy, którzy byli gospodarzami Marcyporęby do końca II wojny światowej. W północnej części Marcyporęby, w przysiółku Podlesie, odkryto grodzisko, a raczej ruiny dawnej warowni Radwanitów, istniejącej przed XIV wiekiem. Celem warowni było czuwanie nad jedną z odnóg szlaku, prowadzącego wzdłuż Soły i Wisły z Krakowa na Śląsk i do Bramy Morawskiej.
Kościół pw. św. Marcina w Marcyporębie jest jednym z dwóch kościołów drewnianych w gminie Brzeźnica, znajdujących się na Szlaku Architektury Drewnianej. Pierwotna, bezwieżowa świątynia zbudowana w1670 r., została poświęcona w 1677 roku. Wieża została dobudowana dopiero w latach 1976-1980. Dwuspadowy, jednokalenicowy dach nad nawą i prezbiterium z barokową wieżyczką sygnaturkową pokryty jest blachą. Do nawy przylega kaplica, otwarta do jej wnętrza, a do trójbocznie zamkniętego prezbiterium dobudowana jest zakrystia. We wnętrzu kościoła zachowały się dwa cenne portale. Jeden z nich (manierystyczny) jest bogato zdobiony. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest gotycki krucyfiks z XV w., umieszczony na belce tęczowej oraz renesansowa chrzcielnica z 1545 r. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Wniebowzięcia Matki Bożej z XVII w. Godne uwagi są rokokowe ołtarze boczne oraz rokokowa ambona. Kościół w Marcyporębie jest najbardziej znany z umieszczonych we wszystkich ołtarzach wizerunków Matki Bożej. Ściany drewnianej świątyni ozdobione są malowidłami wykonanymi w XIX i XX wieku. Obok kościoła znajduje się klasycystyczna dzwonnica parawanowa, wzniesiona w 1831 r. oraz okazały grobowiec Baumów, właścicieli sąsiedniej Kopytówki.