Polski
English
Deutsch
Gołkowice to dość duża wieś (łącznie około 1,9 tysiący mieszkańców) położona na wypłaszczonym południowym brzegu Dunajca, w pobliżu ujścia potoków Galiszowianka i Jaworzynka, na północnych krańcach Pasma Radziejowej, przy południowo-zachodnim krańcu Kotliny Sądeckiej.
Nazwa wsi wywodzi się od jej założyciela Gołka, a według innej wersji od miejscowej odmiany pszenicy zwanej gołka. Wieś wspomniana była w dokumentach już w 1276 r. i była własnością starosądeckiego klasztoru. Wtedy to księżna Kinga zezwoliła na przeniesienie wsi na prawo niemieckie. Wieś wspominana jest też u Jana Długosza w Liber beneficjorum..., jako Gołkowycze, w których był folwark i karczma. W XVI w. doszedł browar i młyn. Od XVI w. była tutaj siedziba klucza gołkowickiego włości Klarysek starosądeckich. W latach 1579–1582 Gołkowice były dzierżawione przez Prokopa Pieniążka, a od 1606 r. przez Sebastiana Lubomirskiego. Już od 1770 r. zajęte zostały przez Austrię, a od 1782 r., jak wiele okolicznych wsi, Gołkowice przeszły na własność austriackiego skarbu państwa (tzw. kamery).
W latach 1784–1820 osadzono tutaj 37 rodzin niemieckich kolonistów ramach tzw. kolonizacji józefińskiej. Zmieniono wówczas nazwę wsi na Gołkowice Niemieckie (Deutsch Golkowitz). Niemieccy osadnicy, w większości protestanci (luteranie), należeli do parafii ewangelickiej w Stadłach koło Nowego Sącza (gdzie również byli osadnicy niemieccy).
W zachodniej części Gołkowic znajduje się drewniany kościół parafialny z 1911 r. pw. św. Antoniego Padewskiego, wybudowany, gdy większość w Gołkowicacvh Dolnych osiągnęli polscy górale spod Nowego Targu (katolicy), wykupując gospodarstwa od Niemców-ewangelików.
Herb Gołkowic na tarczy w błękitnym polu przedstawia złoty krzyż łaciński, nad którym jest złota pięciopałkowa korona. Pod krzyżem skrzyżowane są dwie gałązki, prawdopodobnie laurowe, ale według lokalnej tradycji są to kłosy pszenicy „gołki”.
W centrum Gołkowic Dolnych, przy głównej drodze do Starego Sącza, zachował się spory fragment tradycyjnej murowanej zabudowy saskiej z czasów kolonizacji józefińskiej (zwrócone szczytem do drogi, podobne do siebie murowane domy, połączone wysokim murem z półkolistą bramą skrywającą podwórko).
Na południowy-zachód od centrum, sięgając zabudowaniami doliny i mostu na potoku Jaworzynka, ciągną się Gołkowice Górne. Wieś jeszcze do II wojny światowej zwana była Gołkowicami Polskimi. Wydzielona została w 1784 r., po powstaniu Gołkowic Niemieckich i pozostała wsią całkowicie polską.
Nazwa wsi wywodzi się od jej założyciela Gołka, a według innej wersji od miejscowej odmiany pszenicy zwanej gołka. Wieś wspomniana była w dokumentach już w 1276 r. i była własnością starosądeckiego klasztoru. Wtedy to księżna Kinga zezwoliła na przeniesienie wsi na prawo niemieckie. Wieś wspominana jest też u Jana Długosza w Liber beneficjorum..., jako Gołkowycze, w których był folwark i karczma. W XVI w. doszedł browar i młyn. Od XVI w. była tutaj siedziba klucza gołkowickiego włości Klarysek starosądeckich. W latach 1579–1582 Gołkowice były dzierżawione przez Prokopa Pieniążka, a od 1606 r. przez Sebastiana Lubomirskiego. Już od 1770 r. zajęte zostały przez Austrię, a od 1782 r., jak wiele okolicznych wsi, Gołkowice przeszły na własność austriackiego skarbu państwa (tzw. kamery).
W latach 1784–1820 osadzono tutaj 37 rodzin niemieckich kolonistów ramach tzw. kolonizacji józefińskiej. Zmieniono wówczas nazwę wsi na Gołkowice Niemieckie (Deutsch Golkowitz). Niemieccy osadnicy, w większości protestanci (luteranie), należeli do parafii ewangelickiej w Stadłach koło Nowego Sącza (gdzie również byli osadnicy niemieccy).
W zachodniej części Gołkowic znajduje się drewniany kościół parafialny z 1911 r. pw. św. Antoniego Padewskiego, wybudowany, gdy większość w Gołkowicacvh Dolnych osiągnęli polscy górale spod Nowego Targu (katolicy), wykupując gospodarstwa od Niemców-ewangelików.
Herb Gołkowic na tarczy w błękitnym polu przedstawia złoty krzyż łaciński, nad którym jest złota pięciopałkowa korona. Pod krzyżem skrzyżowane są dwie gałązki, prawdopodobnie laurowe, ale według lokalnej tradycji są to kłosy pszenicy „gołki”.
W centrum Gołkowic Dolnych, przy głównej drodze do Starego Sącza, zachował się spory fragment tradycyjnej murowanej zabudowy saskiej z czasów kolonizacji józefińskiej (zwrócone szczytem do drogi, podobne do siebie murowane domy, połączone wysokim murem z półkolistą bramą skrywającą podwórko).
Na południowy-zachód od centrum, sięgając zabudowaniami doliny i mostu na potoku Jaworzynka, ciągną się Gołkowice Górne. Wieś jeszcze do II wojny światowej zwana była Gołkowicami Polskimi. Wydzielona została w 1784 r., po powstaniu Gołkowic Niemieckich i pozostała wsią całkowicie polską.
