Skawina

Skawina, miasto położone na pograniczu Rowu Skawińskiego i Pogórza Wielickiego nad rzeką Skawinką, zostało założone na terenach dawnych wsi Babice Stare i Babice Nowe oraz Pisary, należących do benedyktynów tynieckich. Król Kazimierz Wielki 22 maja 1364 r. wydał dokument lokacyjny miasta oparty na prawie magdeburskim, w którym oprócz rozwiązań organizacyjnych dotyczących władz miejskich, nakreślił urbanistyczny szachownicowy układ miasta. Założone przez siebie miasto otoczył murami obronnymi, wybudował zamek (dziś nie istnieje) i ufundował kościół. Położenie na skrzyżowaniu ważnych dróg handlowych prowadzących z Mazowsza na Śląsk oraz z Bańskiej Bystrzycy do Krakowa (zwanej Drogą Miedzianą) sprzyjało szybkiemu rozwojowi miasta i umocnieniu jego pozycji jako ośrodka handlowego i rzemieślniczego. Skawina od 1380 r. należała do opatów tynieckich, z przerwami, aż do kasaty tynieckiego klasztoru przez władze austriackie. W 1471 r. opat tyniecki Maciej Skawinka ufundował w Skawinie szpital wraz z niewielkim kościołem. Pod koniec XVI w. Skawina była większa od ówczesnej Warszawy. Podczas potopu szwedzkiego (1655–1657) miasto zostało ograbione, a większość domów spalona. W stanie kompletnej ruiny Skawina znalazła się po konfederacji barskiej, podczas której wojska rosyjskie dowodzone przez generała Suworowa spaliły miasto. Ocalały jedynie kościoły i kilka domów. Po pierwszym rozbiorze Skawina dostała się pod panowanie Austrii, co jeszcze pogorszyło sytuację. Miasto zaczęło się podnosić pod koniec XIX w. po wybudowaniu linii kolejowej z Krakowa do Skawiny oraz wybudowaniu zakładów przemysłowych (browar, rafineria nafty oraz fabryki środków kawowych, wyrobów kamionkowych i szamotowych działających do dziś). W połowie XX w. uruchomiono Hutę Aluminium, później Instytut Metali Nieżelaznych i Elektrociepłownię Skawina (1962).
W dzisiejszej Skawinie zachował się średniowieczny układ szachownicowy z czasów lokacji, z rynkiem otoczonym późniejszymi kamienicami (XVIII, XIX w.) i secesyjny ratusz z przełomu XIX/XX w. Na miejscu dawnego zamku stoi eklektyczny budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, który powstał w latach 1904–1906 wg projektu Władysława Ekielskiego. Najciekawszą budowlą miasta jest kościół parafialny pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza, fundowany przez Kazimierza Wielkiego wielokrotnie niszczony pożarami i tyleż razy odbudowywany – ostatni raz przebudowany w 1826 r. Pod koniec XIX w. dobudowano wieżę wg projektu Władysława Ekielskiego. Wyposażenie wnętrza jest głównie z XIX w. Zachował się z XVII w. obraz Matki Bożej tzw. Skawińskiej otoczony szczególnym kultem przez wiernych. Drugim obiektem sakralnym jest poszpitalny kościół pw. Ofiarowania Najświętszej Marii Panny, ufundowany (1471 r.) przez Macieja Skawinkę, opata tynieckich benedyktynów. Znajduje się w nim renesansowy obraz „Ukrzyżowanie” z XVI w. W Skawinie przetrwała również bożnica żydowska z początku XX w. stojąca u zbiegu ulic Babetty i Kazimierza Wielkiego.