Zespół Klasztorny Karmelitów Bosych w Czernej

Zespół Klasztorny Karmelitów Bosych pw. św. Eliasza Proroka w Czernej jest rozległym założeniem klasztornym, fundacji Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej (1578–1644). Klasztor usytuowany jest na zalesionych stokach doliny potoku Eliaszówka. Pomyślany był jako erem – pustelnia dla zakonników z polskiej, a potem także z litewskiej i ruskiej Prowincji Karmelitów Bosych. Całe założenie, obejmujące: kościół z klasztorem, kaplice, pustelnie, folwark w Siedlcu oraz kamieniołom w Dębniku, urządzane było do końca XVII w. Pustelniczy klasztor pw. św. Eliasza Proroka fundatorka Agnieszka Firlejowa erygowała oficjalnie dnia 10 maja 1631 r. Zgodnie z regułą zakonu karmelitańskiego zespół budynków, zajmujący część zbocza góry na wysokości około 430 m n.p.m. składa się z klasztoru zbudowanego w kształcie dużego regularnego czworoboku oraz kościoła znajdującego się wewnątrz czworoboku. Oprócz tych obiektów zbudowano 14 pustelni (eremitaży) rozrzuconych na obszarze 80 ha lasu otaczającego zabudowania klasztorne. Zachowały się ślady tylko czterech pustelni usytuowanych najbliżej klasztoru. Jedna z najlepiej zachowanych pustelni pw. św. Agnieszki, znajdująca się na terenie ogrodu klasztornego została odbudowana w 1966 r. i jest wykorzystywana do rekolekcji. W klasztornym lesie wybudowano w latach 1986–1990 monumentalną drogę krzyżową z pińczowskiego kamienia, którą konsekrował 25 maja 1990 r. nuncjusz apostolski, abp Józef Kowalczyk. Na terenie eremu przez prawie dwieście lat obowiązywało ścisłe i ciągłe milczenie, samotność i wierność w przestrzeganiu regulaminu. Czas był podzielony na modlitwę i pracę. Oprócz licznych modlitw w nocy (24.00–2.00) i w ciągu dnia, rozmyślania i praktyk pokutnych, pustelnicy pracowali fizycznie. W 1805 r. z polecenia cesarza austriackiego została zniesiona klauzura papieska, kościół eremicki udostępniony wiernym świeckim, a pustelnicy skierowani do pracy duszpasterskiej w okolicznych parafiach. Ta sytuacja spowodowała upadek zakonnego życia. Jego odnowa nastąpiła w 1880 r., kiedy do klasztoru zaczęli przybywać zakonnicy z Austrii, Hiszpanii i Francji w celu rozpoczęcia gorliwego życia zakonnego. W tym czasie do zakonu wstąpił Józef Kalinowski (św. Rafał) – powstaniec, sybirak, największy z polskich karmelitów bosych. Obecnie w klasztorze mieści się nowicjat. Zakonnicy pracują w kraju i za granicą, prowadzą misje w Afryce (Burundi, Rwanda), duszpasterstwo wśród Polonii w USA oraz na terenie Niemiec, Włoch i Austrii a także w krajach dawnego Związku Radzieckiego.
Kościół św. Eliasza Proroka, zbudowany na planie krzyża łacińskiego konsekrował dnia 21 września 1640 r. cioteczny brat fundatorki Piotr Gembicki (1585–1657), biskup przemyski, krakowski, kanclerz wielki koronny. Wyposażenie kościoła (ołtarze i portale) wykonane zostały z czarnego marmuru dębnickiego z klasztornego (od 1631 r.) kamieniołomu. W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Proroka Eliasza, namalowany przez Tomasza Dolabellę oraz tabernakulum w kształcie świątyni, wykonane z czarnego i różowego marmuru (1694). W bocznym ołtarzu znajduje się słynący łaskami obraz Matki Bożej Szkaplerznej (wzorowany na wizerunku Matki Bożej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie), szczególnie czczony przez pustelników, a od 1805 r., po otwarciu eremickiego kościoła dla świeckich wiernych, również przez okoliczną ludność. Nasilający się coraz bardziej od połowy XIX w. kult obrazu doprowadził do jego udekorowania koronami papieskimi w dniu 17 lipca 1988 r. Uroczystej koronacji w imieniu papieża Jana Pawła II dokonał ks. kardynał Franciszek Macharski, arcybiskup metropolita krakowski przy udziale Episkopatu Polski, duchowieństwa i wiernych z całej Polski. Zgodnie z życzeniem hrabiny Agnieszki Firlejowej, fundatorki założenia klasztornego, jej grób znajduje się przy progu wejścia do kościoła. Z lewej strony korytarza prowadzącego do kościoła znajduje się kaplica św. Rafała Kalinowskiego (Józefa Kalinowskiego 1835–1907), powstańca styczniowego, sybiraka, zakonnika, założyciela klasztoru w Wadowicach i jego przeora, beatyfikowanego przez Jana Pawła II na krakowskich Błoniach 22 czerwca 1983 r., kanonizowanego 17 listopada 1991 r. w Rzymie. Kaplicę, zbudowaną w latach 1981–1983, konsekrował 23 czerwca 1983 r. (w następnym dniu po uroczystościach na krakowskich Błoniach) kardynał Anastasio Ballestrero, włoski karmelita. W ołtarzu kaplicy znajduje się obraz – portret całej postaci św. Rafała, namalowany przez Jerzego Kumalę. Pod ołtarzem umieszczono sarkofag z relikwiami św. Rafała, ozdobiony scenami z życia Świętego rzeźbionymi przez Bronisława Chromego. Zawieszone w kaplicy trzy kompozycje malarskie Jerzego Kumali przedstawiają charakterystyczne momenty życia Świętego: udział w Ppowstaniu Styczniowym, drogę na Syberię i w roli duchownego.
Cmentarz przy klasztorze został założony w 1843 r. Pochowano tutaj we wspólnej mogile szczątki 60 pustelników, spoczywających wcześniej w podziemiach kościoła obok wielkiego ołtarza. W latach 1907–1937 cmentarz był miejscem pochówku zmarłego w Wadowicach ojca Rafała Kalinowskiego, założyciela i przeora (w latach 1892–1894, 1897–1898 oraz w 1906) wadowickiego klasztoru karmelitów bosych, dzisiejszego świętego. Na cmentarzu znajduje się również grób ojca Alfonsa Marii Mazurka (1891–1944), pełniącego w Czernej funkcję przeora, zamordowanego przez hitlerowców 28 sierpnia 1944 r. w Nawojowej Górze koło Krzeszowic. Ojciec Alfons Maria Mazurek ostał beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II wraz ze 107 Męczennikami 13 czerwca 1999 r.
Studnia eremicka znajdująca się na dziedzińcu klasztornym została wykuta w skale przez pustelników w latach 1644–1655. Ocembrowaną czarnym marmurem studnię nakryto cebulastą kopułą z latarnią, wspartą na ośmiu filarach. Wcześniej pustelnicy dowozili wodę dla klasztoru ze źródła św. Eliasza znajdującego się w dnie doliny przy potoku Eliaszówka. Studnia o średnicy 2 m, pierwotnej głębokości 23 m została pogłębiona w 1936 r.