Zawoja Centrum

Zawoja to duża i rozległa wieś u podnóży Babiej Góry, uważana (obok Ochotnicy w Gorcach) za największą w Polsce. Rozciąga się wzdłuż spływającego z Babiej Góry potoku Skawica, na odcinku 18 km. W ponad stu osiedlach i przysiółkach ciągnących się w głównej dolinie oraz rozsianych nad bocznymi potokami i na zboczach okolicznych gór mieszka ponad 6 tysięcy osób. Osada istniała w tym miejscu już w XVII w. i była częścią wsi Skawica. Mieszkali tu osadnicy królewscy (głównie myśliwi) oraz zbiegowie, a wkrótce przywędrowali też pasterze wołoscy. Właśnie tutaj tradycja wołoska zachowała się chyba najlepiej w całych Beskidach Zachodnich. Aż do rozbiorów Zawoja należała do dóbr królewskich, zarządzanych przez starostę lanckorońskiego. Po rozbiorach przeszła pod zarząd tzw. kamery austriackiej, a w 1878 r. dostała się arcyksięciu Albrechtowi Habsburgowi, którego spadkobiercy w 1924 r. przekazali ją Polskiej Akademii Umiejętności. Do końca XIX w. Zawoja była wsią rolniczo-pasterską. Utrzymanie zapewniał też mieszkańcom lokalny przemysł: dwie huty, tartak oraz fabryka zapałek. Z czasem jednak, po odkryciu przez Hugona Zapałowicza walorów turystycznych okolic, Zawoja zaczęła rozwijać się jako wieś letniskowa. Powstały liczne pensjonaty, a na Markowych Szczawinach pod Babią Górą otwarto schronisko górskie. W centrum wsi położonym w dolinie Skawicy, ok. 15 km poniżej ujścia doliny Wełczy, u podnóży Surmiaków Gronia (w bocznym grzbiecie Pasma Jałowieckiego) znajduję się kilka ciekawych, zabytkowych obiektów. Po południowej stronie głównej drogi stoi ciekawy drewniany kościół Matki Bożej Anielskiej i św. Klemensa z 1888 r. Wzniesiono go na miejscu poprzedniej, również drewnianej świątyni z 1759 r. Fundusze na budowę wyłożył arcyksiążę Albrecht, któremu w czasie wizytacji dóbr mieszkańcy poskarżyli się na brak odpowiedniego kościoła. Utrzymany w stylu secesyjnym, jest dość nietypowy dla tej części Beskidów. Od frontowej strony wznosi się duża, kryta czerwoną blachą wieża, strop zaś wsparty jest na metalowych słupach. Wnętrze zdobi ciekawa polichromia z lat 30. XX w. W głównym ołtarzu obrazy patronów: Matki Bożej oraz św. Klemensa. Naprzeciwko kościoła wznosi się okazały drewniany budynek zwany Dworcem Babiogórskim. Wybudował go na początku XX w. Edward Wolski z Krakowa. Mieścił jadłodajnię i pokoje gościnne dla przybywających pod Babią Górę turystów i letników. Charakterystyczną stylistykę architektoniczną budynku wykorzystano później w kilku tutejszych pensjonatach. Po wojnie przez wiele lat obiekt był siedzibą urzędu gminnego. Na miejscowym cmentarzu znajduje się kilka interesujących nagrobków z XIX w., a także murowana kaplica z płaskorzeźbą św. Anny Samotrzeć. W 1935 r. pochowano tu poetę Franciszka Siłę-Nowickiego (nazywanego „piewcą Tatr i Pienin”). W centrum Zawoi zbiegają się dwa szlaki: dalekobieżny zielony z Huciska przez Stryszawę i przełęcz Kolędówki Przełęcz Kucałową do Sidziny oraz czerwony z Suchej Beskidzkiej przez przełęcz Przysłop. Także w centrum bogata współczesna infrastruktura turystyczna: restauracje, bary, sklepy, targowiska, główny przystanek autobusowy, parking, boisko sportowe, pensjonaty i domy oferujące pokoje gościnne, a ok. 1 km w stronę Skawicy – stacja benzynowa.