Dworzec PKP w Nowym Sączu

Dworzec Kolejowy PKP w Nowym Sączu (ul. Kolejowa) jest jednym z wielu utrzymanych w tej architekturze budynków kolejowych na terenie dawnego zaboru austriackiego. Wynika to z faktu, że projekty dworców kolejowych podlegały centralnemu ujednoliceniu władz kolei w Wiedniu. Dzisiaj zarówno te duże jak i w małych miejscowościach prezentują charakterystyczny, łatwy do rozróżnienia styl oraz są wyznacznikiem zasięgu terytorialnego dawnego Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Pierwsza linia kolejowa, która przecięła Nowy Sącz, powstała w 1876 r. i biegła na odcinku Tarnów – Leluchów. W 1883 r. zbudowano połączenie z Chabówką i miasto stało się węzłem kolejowym, dając początek rozwojowi lokalnego kolejnictwa, czego przykładem jest istniejący do dziś budynek dworca oraz osiedle kolejowe Stara Kolonia.
Pierwszy dworzec kolejowy powstał w Nowym Sączu w latach siedemdziesiątych XIX w. i był skromnym budynkiem jednopiętrowym. Obecny prezentuje styl secesyjny i został wybudowany w latach 1908–1909. W bryle gmachu wyróżnia się środkowy pawilon nakryty łamanym dachem oraz sztukateria fasady, która motywami nawiązuje do tematyki kolejowej. Wnętrze zdobią obrazy na płótnie z charakterystycznymi górskimi pejzażami autorstwa Edmunda Ciećkiewicza, kolejarza i zdolnego malarza zarazem. Straciły jednak swój pierwotny wygląd po konserwacji w latach osiemdziesiątych XX w. Wielu spośród mieszkańców Nowego Sącza podczas II wojny światowej oglądało ten dworzec jako ostatni obrazek rodzinnej ziemi, gdyż stąd odjeżdżały transporty do obozów koncentracyjnych. Duża ilość z nich, szczególnie Żydów, nigdy nie wróciła. Losy sądeckich patriotów upamiętnia tablica znajdująca się w holu dworca.
Linia kolejowa w dolinie Popradu prowadzi praktycznie przez cały Beskid Sądecki, z północnego-zachodu na południowy-wschód. Jest to historyczna linia kolejowa, mająca i dzisiaj dość duże znaczenie dla turystyki w tym regionie. Fragment tzw. linii tarnowsko-leluchowskiej od Nowego Sącza do Leluchowa (na granicy polsko-słowackiej) liczy 64 km długości.
Linia tarnowsko-leluchowska została wybudowana przez Austriaków w latach 1874–1876 jako strategiczne, przecinające Karpaty połączenie galicyjskiej linii Kraków – Tarnów – Przemyśl – Lwów z terytorium Węgier i centrum monarchii austro-węgierskiej. Od Starego Sącza aż do Leluchowa linię poprowadzono doliną Popradu, łącznie z jej przełomowym, meandrującym odcinkiem w rejonie Żegiestowa. Tam też, pomiędzy Żegiestowem a Andrzejówką, przebito tunel pod tzw. Tunelową Górą (561 m n.p.m.) w pobliżu zakola Popradu i tzw. Łopaty Polskiej. Ma on długości 511 m (obecnie jest siódmy, co do wielkości w Polsce). Budowała go austriacka firma budowlana zatrudniająca włoskich specjalistów z Triestu (kilku z nich osiadło potem w Andrzejówce i na miejscowym cmentarzu można odnaleźć ich groby). Tunel uroczyście otwarto 25 listopada 1874 r., lecz miało to charakter czysto symboliczny – przez następne dwa lata trwały prace wykończeniowe. Pierwszy pociąg przejechał tunelem dopiero w 1876 r. Tunel był dwukrotnie wysadzany i odbudowywany – najpierw przez wycofujące się Wojsko Polskie we wrześniu 1939 r. (Niemcy jednak szybko przywrócili go do użytku), potem przez Niemców w styczniu 1945 r. Po tym ostatnim, zniszczenia były znaczne (łącznie z uszkodzeniem górotworu) i powojenna odbudowa trwała aż 3 lata, kiedy to linia na odcinku sądeckim była nieprzejezdna.
W drugiej połowie XX w. linia tarnowsko-leluchowska należała do bardziej ruchliwych w południowej Polsce. Był tu intensywny ruch zarówno towarowy (na Słowację i Węgry przez kolejowe przejście graniczne Muszyna – Leluchów – Orlov – Plavec, jak i pasażerski. To właśnie głównie pociągiem podróżowali kuracjusze i turyści z całej Polski do uzdrowisk w Piwnicznej, Żegiestowie, Muszynie, a także Krynicy (od czasu wybudowania odnogi tej linii na odcinku Muszyna – Krynica w 1911 r.). W XXI w. linia straciła nieco na znaczeniu. Część ruchu pasażerskiego przejęła komunikacja autobusowa, a i ruch towarowy za granicę wyraźnie zmalał. Jednak dalej przejazd tą wyjątkowo malowniczą, śródgórską linią kolejową jest dużą atrakcją turystyczną Beskidu Sądeckiego. Ważniejsze stacje i przystanki kolejowe w dolinie Popradu to m.in.: Nowy Sącz, Stary Sącz, Barcice, Rytro, Piwniczna-Zdrój, Łomnica-Zdrój, Wierchomla Wielka, Żegiestów Zdrój, Andrzejówka, Muszyna Zdrój i Leluchów.