Żabno

Żabno należało do starych osad. Położone jest przy trakcie biegnącym z Wojnicza i Pilzna przez Tarnów do Opatowca i Nowego Miasta Korczyna. Najstarsze pisane wiadomości o Żabnie pochodzą z XII w., kiedy to książę Bolesław Wstydliwy nadał je rycerzowi Świętosławowi. Z dokumentacji tej, jak też późniejszej, nie wynika jednak, kiedy osada ta uzyskała prawa miejskie. Ważne dane w tym względzie dostarcza dokument Królowej Jadwigi z 26 stycznia 1385 r., potwierdzający, na prośbę Spytka z Melsztyna, prawo magdeburskie dla miasta Żabna. Wynikało z niego, że prawa miejskie Żabno już posiadało.
W 1394 r. podążał przez Żabna do Nowego Korczyna król Władysław Jagiełło z dworem. Od XV w. rozwijało się tu rzemiosło. W 1675 r. powołano do życia cech skupiający wszystkich rzemieślników. Ze względu na swe położenie komunikacyjne Żabno było miejscem cotygodniowych jarmarków, na których handlowano suknem, nabiałem, owocami, a przede wszystkim zbożem. Prawo do nich miasto otrzymało w 1487 r. na podstawie przywileju królewskiego. Tradycja jarmarków przetrwała do dziś.
Ważne miejsce w dziejach miasta zajmowała parafia, która należała do najstarszych w okolicy. Z opisu Jana Długosza wiemy, że w XV w. w mieście stały dwa kościoły: Świętego Ducha i Świętego Krzyża. Charakterystycznym jest to, że miasto wielokrotnie było niszczone i nie omijały go klęski. W 1501 r. Żabno spalili Tatarzy, a to, co przetrwało w mieście w okresie potopu szwedzkiego w zostało doszczętnie zniszczone przez wojska kozackie z oddziałów Rakoczego. W 1799 r. pożar strawił prawie całe miasto wraz z kościołem, a w 1873 r. wybuchła epidemia cholery, która pochłonęła kilkaset ofiar. W 1905 r. uruchomiono cegielnię – pierwszy zakład przemysłowy w Żabnie.
Pomyślne perspektywy rozwoju miasta przekreśliła I wojna światowa. Linia frontu, przebiegająca wzdłuż rzeki Dunajec, spowodowała, że zniszczono i spalono wiele domów mieszkalnych i zabudowań gospodarczych. Ożywienie gospodarcze nastąpiło w związku z otwarciem linii kolejowej Tarnów-Szczucin, choć stacja znalazła się daleko od centrum miasta. Kolejna wielka klęska dotknęła Żabno i okolice w 1934 r., kiedy to powódź zniszczyła zabudowania i zatopiła żywy inwentarz. Okupacja hitlerowska spowodowała, że około 2000 osób wywieziono na roboty przymusowe do Rzeszy, a ponad 30 dostało się do obozów koncentracyjnych skąd powróciło 4 więźniów.
Obecnie Żabno jest ośrodkiem usługowym, z drobnym przemysłem metalowym i przetwórczym. Na terenie miasta znajdują się również dwie fabryki świeczek.
Ratusz w Żabnie zbudowano z inicjatywy burmistrza Franciszka Mazurkiewicza w 1895 r. w miejscu budynków spalonych w wyniku pożaru miasta w 1888 r. Glównym budowniczym był mistrz murarski Jakub Kurkowski. W latach 1895–1946 w budynku miały siedzibę władze samorządowe. Ponadto w ratuszu mieścił się komisariat policji, a w latach 1920–1966 szkoła podstawowa. Po remoncie w latach 1966–1968 budynek przeznaczono dla szkoły zawodowej i liceum ekonomicznego.
W latach 1990–1994 przeprowadzono generalny remont ratusza. Obiekt usytuowany jest w centralnej części miasta, obok kościoła parafialnego przy rynku. Założony jest na planie prostokąta. Jest to budynek jednopiętrowy, nakryty dwuspadowym blaszanym dachem. Kondygnacje i ściany szczytowe oddzielone są gzymsem. Ściana frontowa wyróżnia się jednoosiowym ryzalitem i oknami o ozdobnych opaskach tynkowych z naczółkami. Narożniki ujęte lizenami zwieńczone są pseudobarokowymi wieżyczkami. Na środkowej wieżyczce, nakrytej ostrosłupowym hełmem, umieszczony jest zegar. Całość zwieńczona jest ostrosłupowym hełmem z iglicą.
Cmentarz wojenny nr 253 w Żabnie jest kwaterą wojskową położoną na cmentarzu parafialnym, w starszej jego części, po prawej stronie od alejki centralnej. Wejście na kwaterę wiedzie przez bramkę zwieńczoną podwójnym krzyżem. Od reszty cmentarza kwatera oddzielona jest barierami z podwójnych rur pomiędzy stalowymi słupkami. Z muru wyróżniona jest ściana pomnikowa z tablicą inskrypcyjną, która głosi, w tłumaczeniu: Walczący za życia – leżą po śmierci pojednani. Ojczyzna opłakuje jednakowo zwycięzców i pokonanych. Na grobach są krzyże kute zaprojektowane przez Watzala o bogatej formie i detalach na groby pojedyncze i większe, z daszkiem na groby masowe oraz proste, prętowe projektu Mayra. Spoczywa tutaj 3 żołnierzy austro-węgierskich, wszyscy znani z nazwisk (huzarzy 5 pułku huzarów i 9 pułku huzarów honwedu) oraz 239 żołnierzy rosyjskich głównie z: 7 Rewalskiego pp., 13 Biełozerskiego pp, 20 Galickiego pp., 33 Jeleckiego pp, 38 Tobolskiego pp., 122 Tambowskiego pp. 125 Kurskiego pp., 126 Rylskiego pp.,155 Kubańskiego pp., 10 Niżnonowgorodskiego batalionu saperów, 21 Rowieńskiego batalionu saperów. Oprócz pochowanych żołnierzy z okresu I wojny spoczywają tutaj także polscy żołnierze polegli we wrześniu 1939 r., oraz żołnierze Armii Czerwonej polegli w 1945 r. Żołnierzom radzieckim poświęcony jest pomnik, stojący przed właściwym pomnikiem tego cmentarza (niezbyt wysoki obelisk zwieńczony kulą i pięcioramienną gwiazdą).
Przez około 300 lat Żabno zamieszkiwali ludzie wyznania mojżeszowego. Pierwsza gmina żydowska powstała na terenie Żabna w 1675 r. Różnie toczyły się tutaj losy Żydów. Podobnie jak katolikom, historia nie szczędziła im przykrych momentów. Dotykały ich zarówno klęski żywiołowe, jak i choroby oraz bieda. Byli może lepiej zorganizowani pod względem opieki socjalnej i działalności handlowej. Różnie też kształtowała się liczba Żydów w miasteczku. Dane z XIX w. przekazują, że w 1830 r. Żabno zamieszkiwało 309 Żydów, w 1845 r. było ich 210. W 1890 miasteczko zamieszkiwało 672 izraelitów, co stanowiło ponad 50% ludności miasta.
Żydzi posiadali szerokie uprawnienia: mogli sprzedawać wszelkie towary w Żabnie, na jarmarkach, kramach i na ulicach. Wytwarzali piwo, gorzałkę, mięso, wędliny i wypiekali pieczywo. Mogli osiedlać się przy specjalnie wydzielonych ulicach. Posiadali w Żabnie bożnicę, dom modlitwy i łaźnię. Na przełomie XIX i XX w. znaczna część Żydów zasiadała także w Radzie Gminy Żabna. W czasie II wojny światowej ludność żydowska została wymordowana. Jeszcze w 1939 r. Żabno zamieszkiwało około 500 Żydów. W 1942 r. Niemcy utworzyli getto, w którym przebywało ponad 700 osób. Likwidując getto część Żydów rozstrzelano w Dąbrowie Tarnowskiej, część w Żabnie. Pozostałych wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu.
Cmentarz żydowski w Żabnie (kirkut) został założony w 1692 r. w rejonie zwanym Zakirchale, do którego dojście prowadzi ulicą Kościuszki. Do naszych czasów zachowało się około 100 macew z piaskowca i wapienia z inskrypcjami w języku hebrajskim. W latach dziewięćdziesiątych XX w. odbudowano ohel, kryjący szczątki miejscowych cadyków. Na cmentarzu znajduje się także zbiorowa mogiła ponad 100 Żydów zabitych na cmentarzu przez Niemców w marcu 1942 r.