Świątniki Górne

49°56'03"N 19°57'13"E (49.934376, 19.953637)
378 m n. p. m.
Świątniki Górne – miasto i siedziba gminy miejsko-wiejskiej, położone są w południowej części powiatu krakowskiego, na Pogórzu Wielickim. Wieś, a potem miasto rozwinęło się z małej osady, sięgającej czasów przedpiastowskich. Po założeniu w 1000 r. biskupstwa krakowskiego Świątniki, zwane wówczas Górkami, stały się osadą służebną katedry wawelskiej, a mieszkańcy osady zaczęli nosić godne miano świątników wawelskich. Do ich zaszczytnych obowiązków w katedrze należała służba kościelna, pilnowanie porządku, dzwonienie (m.in. dzwonem Zygmunta w późniejszym okresie). Licznymi przywilejami mieszkańców wsi obdarzyła królowa Jadwiga, która, według legendy, jadąc z Węgier do Krakowa zobaczyła po raz pierwszy z świątnickiego wzgórza królewskie miasto. Z wielkiej radości nadała mieszkańcom wsi przywilej, zwalniający ich od opłat i zezwalający po wieczne czasy na obsługę katedry wawelskiej. To wydarzenie nadało wsi kolejną nazwę Świątnicze Górki.
Pierwsze zachowane wiadomości o wsi zostały zapisane przez Jana Długosza w jego Liber beneficiorum. Świątniki zasłynęły w Polsce, a także za granicą z tradycji ślusarskich. Już za czasów jagiellońskich istniała tutaj ludwisarnia i mała huta. Na przełomie XVI i XVII w., kiedy biskup krakowski, kardynał Jerzy Radziwiłł, sprowadził włoskich rusznikarzy, Świątniki stały się jedną z największych manufaktur zbrojeniowych południowej Polski, ośrodkiem o charakterze płatnersko-ślusarskim. Płatnerze specjalizowali się w produkcji broni siecznej oraz uzbrojenia ochronnego. Pod koniec XVIII w., gdy zbroje i szable wyszły z użycia, świątnickie warsztaty zaczęły produkować kłódki i zamki, odznaczające się oryginalną i skomplikowaną konstrukcją.
Po I rozbiorze Polski w 1772 r. austriackie władze zaborcze zniosły zależności służebne wobec katedry, a wieś przeszła na własność państwa. Ogromnym ciosem dla mieszkańców wsi, który uderzył w ich materialną stronę życia oraz w rzemiosło lokalne, był wielki pożar Świątnik w nocy z 23/24 listopada 1889 r. Spłonęło wtedy kilkadziesiąt domów mieszkalnych, w których ulokowane były warsztaty i kuźnie ślusarskie, a wraz z nimi narzędzia ślusarskie. W 1888 r. założono w Świątnikach Cesarsko-Królewską Szkołę Ślusarską, kształcącą młodzież w kierunku kowalstwa artystycznego, ślusarstwa i kłódkarstwa. Szczytowy rozwój ślusarstwa w Świątnikach nastąpił w okresie międzywojennym. Powstało wówczas kilka spółek przemysłowych. Po II wojnie światowej w ich miejsce powołano w 1950 r. Spółdzielnię Pracy Metalowców „Przyszłość”, która istnieje do dziś i jest jedną z największych firm tego typu w Polsce południowej.
Świątniki Górne uzyskały prawa miejskie w 1997 r. Od 2001 r. w Świątnikach istnieje Muzeum Ślusarstwa im. Marcina Mikuły. W mieście działa Stowarzyszenie Przyjaciół Świątnik Górnych, powołane w 2000 r., którego głównym celem jest kultywowanie bogatych tradycji dziedzictwa kulturowego Świątnik Górnych i zachowanie tych wartości dla przyszłych pokoleń.
Kościół św. Stanisława Bpa Męczennika w Świątnikach Górnych, pseudoromański, budowany w latach 1846–1856, jest kopią kościoła w Debreczynie na Węgrzech. Jego plany przywieźli świątniccy handlarze kłódek. Wcześniej był w Świątnikach modrzewiowy kościółek postawiony w centrum wsi na skrzyżowaniu dwóch gościńców królewskich, należący do parafii w Mogilanach. Budowę kościoła rozpoczęto po ustanowieniu (1846 r.) we wsi kapelani lokalnej, niezależnej od parafii w Mogilanach. Uroczyste poświęcenie świątyni obyło się 27 czerwca 1858 r. podczas wizyty duszpasterskiej biskupa Diecezji Tarnowskiej ks. Alojzego Pukalskiego. Podczas konsekracji umieszczono w ołtarzu głównym relikwie świętych Fortunata i Felicyta, a kościołowi nadano patrona św. Stanisława. Około roku 1880 parafia świątnicka otrzymała w darze od Kapituły Krakowskiej neogotycki ołtarz z ciemnego dębu. Wcześniej stanowił on własność ks. profesora Karola Teligi, rektora UJ i bliskiego przyjaciela świątników. W 1888 r., zarządzeniem cesarza Franciszka Józefa I, kapelania świątnicka została przekształcona w parafię.
Największą ozdobą wnętrza kościoła są dwa ołtarze wawelskie z XVIII w., wykonane przez włoskiego architekta Franciszka Placidiego (1710–1782). Zostały przywiezione do Świątnik w 1905 r. przez ówczesnych świątników katedralnych. W pierwszym znajduje się wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego, drugi zawiera obraz Matki Bożej Wawelskiej, zwanej Świątnicką (XVI w.). W ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Wskrzeszenie Piotrowina, namalowany przez Walerego Eliasza Radzikowskiego w 1860 r. W latach 1925–1927 przeprowadzono generalny remont kościoła. Nadbudowano wieże, podnosząc je o 3,5 m i zmieniono pokrycie dachowe. Wnętrze uzyskało nową polichromię, wykonaną przez Mieczysława Różańskiego i projektowane przez niego witraże. Kolejny remont kościoła wykonano w latach 1983–1984. Wnętrze ozdobiono polichromią z elementami roślinnymi i regionalnymi Zygmunta Wiglusza, odnowiono ołtarz główny. Na specjalne zamówienie wykonano figury patronów parafii – św. Stanisława i św. Królowej Jadwigi, które stanęły przed głównym wejściem.
Cmentarz parafialny w Świątnikach Górnych, położony na zboczu, został założony w 1846 r., równocześnie z budową kościoła. W zabytkowej części cmentarza, na ciekawych architektonicznie starych nagrobkach widnieją nazwiska zasłużonych dla Świątnik osób, znanych nauczycieli świątnickich szkół, duchownych związanych z parafią, sióstr służebniczek i ojców bonifratrów. Wśród pochowanych są również uczestnicy Powstania Krakowskiego (1846), Powstania Styczniowego (1863), są groby legionistów, a także poległych w wojnie polsko-bolszewickiej (1920) oraz żołnierzy I i II wojny światowej. W centralnej części cmentarza znajduje się powstańczy krzyż z 1863 r. Co roku w dniu Wszystkich Świętych pod krzyżem koncertuje reprezentacyjna orkiestra dęta miasta i gminy Świątniki Górne. Nad starymi grobami góruje rzeźba nagrobna z 1865 r. – figura Matki Bożej, owiana miejscową legendą, związaną z pożarem Świątnik nocą 23 października 1889 r., w którym spłonęło 60 gospodarstw. Według legendy, ludzie uciekający przed szalejącym żywiołem, schroniwszy się na cmentarzu, gorliwie modlili się przy figurze do Matki Bożej, prosząc o ocalenie. W tym momencie Najświętsza Panienka odwróciła głowę w stronę płonącej wsi, a z nieba lunął deszcz gasząc płomienie. Od tej pory do dnia dzisiejszego cmentarna figura Matki Bożej z twarzą odwróconą w stronę centrum Świątnik, cieszy się szczególną czcią. Wiele lat po pożarze jeden z mieszkańców, niejaki Wilkosz, wyznając księdzu grzechy na łożu śmierci przyznał się do podpalenia stodoły Kotarby-Filamusa, jednego z najbogatszych mieszkańców Świątnik, od której zapaliły się domostwa.
Obok cmentarza stoi pomnik „Synom tej Ziemi”, o pełnej nazwie „WSZYSTKIM TYM, KTÓRYM BÓG, HONOR, OJCZYZNA – BYŁY CENNIEJSZE NIŻ ŻYCIE - SYNOM TEJ ZIEMI”. Poświęcony został bohaterskim Świątniczanom, poległym w wojnach, powstaniach (od wojen napoleońskich, poprzez powstania narodowe, wojnę polsko-bolszewicką, aż po II wojnę światową), którzy spoczywają poza rodzinną miejscowością. Realizacja monumentalnego pomnika była możliwa dzięki staraniom Stowarzyszenia Przyjaciół Świątnik Górnych. Pomnik – dzieło znakomitego rzeźbiarza, Czesława Dźwigaja, jest wielopostaciową kompozycją rzeźbiarską spiętą pierścieniem zwieńczonym orłem zrywającym się do lotu, który jest nawiązaniem do patriotycznej biżuterii (m.in. pierścień z orłem w koronie) noszonej przez Polaków, zwłaszcza w okresie zaborów. W centralnej części kompozycji, pod płaszczem górującej postaci królowej Jadwigi (wg tradycji obdarzyła Świątniczan wolnością i przywilejami) kryją się postacie związane w symboliczny sposób z historią Świątnik. Uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika przez Kardynała Franciszka Macharskiego odbyło się, w towarzystwie Kompanii Honorowej Wojska Polskiego, licznie przybyłych gości oraz mieszkańców, w Święto Niepodległości – 11 listopada 2000 r.
Dawna Cesarsko-Królewska Szkoła Ślusarska w Świątnikach Górnych została założona z inicjatywy Galicyjskiej Izby Przemysłowo-Handlowej i posłów galicyjskiego sejmu. Biorąc pod uwagę tradycje ślusarskie wsi i celowość podniesienia kwalifikacji w sztuce ślusarskiej miejscowych rzemieślników, do poziomu technicznego i technologicznego Prus i Austrii oraz ich umiejętności w stosowaniu narzędzi i obsłudze nowoczesnych maszyn, rząd austriacki wyraził zgodę na jej otwarcie. Uroczyście otwarta 20 września 1888 r. Cesarsko-Królewska Zawodowa Szkoła Ślusarska, mająca kształcić młodzież w kierunku kowalstwa artystycznego, ślusarstwa i kłódkarstwa, tymczasowo została ulokowana w dwóch miejscach: warsztaty szkolne w parterowej części domu Józefa Słomki (dziś ul. Bielowicza 15), a nauki teoretyczne w domu „na Wyspie” (Wstronie).. Pierwszym dyrektorem szkoły został inż. Kazimierz Bruchnalski (1861–1954) z politechniki lwowskiej. Nowy budynek szkolny (obecnie przy ul. K. Buchnalskiego) powstał w latach 1892–1894 wg projektu Józefa Sarego (1850–1929), architekta, wiceprezydenta Krakowa. Znalazły się w nim sale wykładowe, muzeum szkolne rzemiosła artystycznego, izba wypoczynkowa werkmistrzów, kancelaria dyrektora i jego prywatne mieszkanie. W osobnym pomieszczeniu znajdowała się maszyna parowa, która dawała prąd elektryczny, napędzający maszyny warsztatów oraz oświetlający główny budynek. Budynek warsztatów składał się z dużej sali ze stołami ślusarskimi, hali z obrabiarkami, kuźni z kilkoma ogniskami kowalskimi i młotem, szlifierni i hali, w której galwanizowano i pokrywano metal niklem, miedzią lub srebrem. Szkoła posiadała centralne ogrzewanie, wodociąg oraz łaźnie z natryskami. Budynek zdobi umieszczony na nim orzeł, kuty w metalu, wykonany w 1912 r. przez nauczyciela szkoły, Stanisława Kwintowskiego (1873–1952), który wraz z uczniami wykonał również w 1911 r. żelazną bramę szkolną, zawierającą ponad 20 kutych róż. W 1999 r. gmina postanowiła urządzić w zabytkowym gmachu szkoły gimnazjum. Zburzono zabytkowe warsztaty z dziewiętnastowieczną kuźnią, które przeszkadzały władzom gminy w rozbudowie kompleksu szkolnego. Zabytkowe maszyny gmina sprzedała lokalnym rzemieślnikom. Część z nich wróciła do Muzeum Ślusarstwa. Szkoła ślusarska pod różnymi nazwami istniała do 2003 r., kiedy zakończyły naukę ostatnie klasy. Obecnie w dawnej szkole mieści się Muzeum Ślusarstwa oraz Zespół Szkół im. Biblioteki Polskiej w Paryżu.
Muzeum Ślusarstwa im. Marcina Mikuły w Świątnikach Górnych, ulokowane w dawnej C.K. Szkole Ślusarskiej, zostało powołane decyzją Rady Miasta 10 grudnia 2008 r. Korzeniami sięga XIX w., kiedy to w 1892 r. zostało założone przez inż. Kazimierza Bruchnalskiego Muzeum Rzemiosła Ślusarskiego na terenie C.K Szkoły Ślusarskiej. W kolejnych latach powiększano zbiory, dokonując zakupów XVII i XVIII wiecznych kłódek, zamków i wyrobów kutych. W 1910 r. muzeum szkolne liczyło już około 200 egzemplarzy. W tej formie muzeum działało do 1939 r. Podczas wojny większość zbiorów ukradli Niemcy, a po wojnie również część eksponatów zaginęła i potrzeba było czasu oraz zaangażowanych osób by na nowo stworzyć instytucję gromadzącą pamiątki związane z bogatą historią regionu. Dokonał tego Marcin Mikuła (1909–1989), który przybył do Świątnik w latach dięćdziesiątych XX w. i zafascynowany historią i tradycjami świątnickiej ziemi, osiadł tu na stałe. W 1970 r. dzięki życzliwości Romana Stramy, ówczesnego prezesa Spółdzielni Metalowców „Przyszłość”, stworzył przy świetlicy tej instytucji „Świątnicką Izbę Regionalną”, w której udało się zgromadzić obszerne zbiory eksponatów, związanych z kłódkarstwem, etnografią, kowalstwem, ślusarstwem oraz służbą wawelską. W 2001 r. spółdzielnia "Przyszłość" przekazała eksponaty Urzędowi Miasta w Świątnikach Górnych, który podjął decyzję o utworzeniu Muzeum Regionalnego na terenie historycznego budynku Szkoły Ślusarskiej – obecnie, od 2008 r. Muzeum Ślusarstwa im. Marcina Mikuły w Świątnikach Górnych. Zbiory muzealne obejmują: dział dokumentów, kolekcje zabytkowych kłódek i narzędzi ślusarskich, oraz przedmioty związane z etnografią terenu Świątnik. Najcenniejszą część zbiorów stanowią pamiątki związane z pracą świątników wawelskich. Szczególnie cenny jest obraz „Portret świątnika katedry Wawelskiej Stanisława Synowca” namalowany przez Leona Wyczółkowskiego. Unikatem również jest strój świątnika katedry Wawelskiej.

Miesto sa nachádza na chodníkoch

Stiahnuť aplikáciu

Naša webová stránka používa súbory cookie, vrátane na štatistické účely. Ak nechcete, aby sa ukladali na váš pevný disk, zmeňte nastavenia prehliadača.
Viac o tomto......