Krzeszowice

Miasto Krzeszowice są jednym z ośrodków miejskich aglomeracji krakowskiej i siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Krzeszowice położone są na przewężeniu Rowu Krzeszowickiego, w jego środkowej części i zajmują jego całą szerokość. Pierwsze wiadomości o osadzie na tym terenie pochodzą z XIII w. Z polecenia biskupa Pawła z Przemankowa, w 1286 r. istniejącej osadzie w dobrach kościelnych nadano prawa sołeckie magdeburskie. Organizatorem wsi był wtedy Fryczek Freton z Bytomia. Według zapisów historycznych z lat 1325–1327 we wsi stał w tym czasie kościół (prawdopodobnie wybudowany tuż po lokacji wsi). Kronikarz Jan Długosz potwierdza istnienie w XV w. drewnianego kościoła pw. św. Marcina. Do połowy XVI w. wieś należała do biskupów krakowskich, a w 1555 r. stała się własnością Stanisława Tęczyńskiego (zmarłego w 1561 r.), wojewody sandomierskiego, który włączył ją do tzw. hrabstwa tęczyńskiego. W następnych wiekach Krzeszowice trafiały (poprzez koligacje rodzinne) do kolejnych rodów: Opalińskich, Sieniawskich, Czartoryskich, Lubomirskich i Potockich. Potoccy wybudowali w we wsi pałac i osiedlili się w nim na stałe.
Krzeszowice zaczęły rozwijać się jako uzdrowisko w drugiej połowie XVIII w., kiedy ówczesny ich właściciel, książę August Czartoryski (1697–1782) zainteresował się odkrytymi w XVII w. na terenie wsi źródłami siarczanymi. Okoliczna ludność tymi wodami leczyła bydło. Na zlecenie księcia Augusta Czartoryskiego przebadano wody siarczane, odkrywając przy tym źródło wody żelazistej i ocembrowano (około 1778 r.) jedyne wówczas źródło wody siarczanej – Zdrój Główny. Zatwierdzone przez Czartoryskiego plany budowy nowoczesnych łazienek realizowała jego córka księżna Izabela Lubomirska, która postanowiła zrobić z Krzeszowic uzdrowisko na skalę europejską. W tym celu sprowadziła najlepszych balneologów, wybudowała 5 budynków kąpielowych, mały szpital, pałacyk Vauxhall służący rozrywkom i zabawom kuracjuszy, a także założyła pocztę zdrojową. Kolejny etap rozwoju uzdrowiska nastąpił w XIX w., po przejęciu Krzeszowic przez Potockich. Powstały wówczas Łazienki Zielone zwane później „Zofia” (od 1858 r.). Największe zainteresowanie uzdrowiskiem było w pierwszej połowie XIX w. Wspaniale rozwijające się uzdrowisko, do którego zjeżdżali kuracjusze z całej Polski, zahamowała budowa linii kolei żelaznej (1847) i przemysł intensywnie rozwijający się pod koniec XIX w.
Do II wojny światowej Krzeszowice pozostały uzdrowiskiem lokalnym. W 1924 r. uzyskały status miasteczka, a w 1928 r. uzdrowiska. Potwierdzenie praw miejskich Krzeszowice uzyskały dopiero 18 października 1933 r.