Inwałd

Inwałd - wieś w gminie Andrychów, położona na pograniczu Beskidu Małego i Pogórza Śląskiego, nad rzeką Frydrychówką. Obejmuje swym obszarem w całości zalesione wzgórza Kobylicy, Wapienicy, Panienki i Ostrego Wierchu. Pierwsze wiadomości o wsi, zawarte w dokumencie z 1317 r., dotyczyły zwolnienia wsi z prawa książęcego. Odtąd stanowiła własność szlachecką, należącą do herbowego rodu Korniczów, z którego wywodzili się późniejsi właściciele wsi, m.in. Mikołaj Inwałdzki i Jan Inwałdzki. Na początku XVII w. należała do Przyłęckich herbu Szreniawa, później, już jako część składowa andrychowskiego klucza dóbr, do Szwarzenberg-Czernych, Ankwiczów i Bobrowskich. W 1852 r. cały majątek inwałdzki z przynależnymi mu wsiami (część klucza andrychowskiego) kupił hrabia Feliks Romer, którego żona była spokrewniona z Bobrowskimi. Ich potomkowie byli właścicielami majątku do końca II wojny światowej. W okresie międzywojennym hrabia Rodryg Romer, inżynier rolnik, unowocześnił gospodarkę rolną we dworze i wsi. Założył szklarnie, grunty obsadził wydajnymi jarzynami i burakami cukrowymi. Do gospodarstwa doprowadził bocznicę kolejową. Na szeroką skalę rozwinął hodowlę bydła i owiec, a we wsi zorganizował spółdzielnie mleczarską. W 1949 r. upaństwowiony dwa lata wcześniej majątek Romerów przejęła Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Inwałdzie. W Inwałdzie warto zobaczyć pałac i kościół oraz Park Miniatur "Świat Marzeń", uruchomiony 28 kwietnia 2007, z najsłynniejszymi miniaturami budowli świata (m.in.: Krzywa Wieża z Pizie, Łuk Triumfalny, Statua Wolności i Plac św. Piotra). Obok "Parku Miniatur" 26 sierpnia 2009 r. został otwarty "DINOLAND Park Rozrywki" z realistycznymi replikami dinozaurów.
Późno klasycystyczny pałac w Inwałdzie wybudował w drugiej połowie XIX w. hrabia Feliks Romer, w miejscu dawnego parterowego dworu. W okresie międzywojennym i do końca II wojny światowej pałac był w posiadaniu hrabiego Rodryga Romera, inżyniera rolnika, który unowocześnił gospodarkę dworską. W 1938 r. we dworze zdarzył się nieszczęśliwy wypadek. Karol Romer, dr praw, dyplomata, podczas odwiedzin swojego młodszego brata Rodryga w inwałdzkim dworze śmiertelnie się postrzelił. Niektórzy twierdzą, że został skrytobójczo zastrzelony - sprawców nie znaleziono. Pochowano go w rodzinnym grobowcu na inwałdzkim cmentarzu. Warto wspomnieć, że na ścianie grobowej kaplicy Romerów jest tablica epitafijna poświęcona hr. Adamowi Romerowi, prawnikowi zmarłemu w1965 w Londynie. Był drugim starszym bratem Rodryga, który poświęcił się dziennikarstwu i publicystyce. Podczas okupacji niemieckiej współpracował z Polskim Rządem Emigracyjnym w Londynie, a po wojnie pozostał na emigracji. Na początku II wojny światowej pałac w Inwałdzie zajęli Niemcy pozostawiając Romerom jedno skrzydło. Hrabia Rodryg Romer po odmowie podpisania volkslisty został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, a rodzina zmuszona do opuszczenia pałacu, który został przeznaczony dla Hitlerjugend. Po wojnie majątek Rodryga Romea rozparcelowano i upaństwowiono. Romerowie zamieszkali w Bielsku-Białej, gdzie hrabia Rodryg zmarł (w 1967 r.) w wieku 74 lat. Pałac w latach PRL-u użytkowany był przez różne instytucje. Obecnie wyremontowany, znajduje się w rękach prywatnych.
Kościół pw. Narodzenia NPM w Inwałdzie został wzniesiony w latach 1747-1750 z fundacji Franciszka Szwarcenberg-Czernego herbu Nowina (zmarł w 1764 r.), właściciela klucza andrychowskiego, kasztelana oświęcimskiego, odznaczonego Orderem Orła Białego, fundatora wielu kościołów. Zapisał się w kronikach jako dobry gospodarz swojego majątku, wspierający rozwój rzemiosła tkackiego w Andrychowie, gdzie osiedlił rzemieślników z Belgii, Saksonii i Śląska. W kościele inwałdzkim znajduje się epitafium poświęcone jego pamięci. Kościół zasłynął umieszczonym w barokowym ołtarzu głównym cudownym obrazem Matki Bożej Inwałdzkiej z Dzieciątkiem, pochodzącym ze Skandynawii. Według tradycji obraz (w XVII w.) został ofiarowany inwałdzkiemu kościołowi przez grasujących w okolicy zbójników. Cennym zabytkiem świątyni jest również krucyfiks z 1700 r. Sklepienie kościoła ozdabia polichromia z 1928 r., malowana przez Karola Polityńskiego, przedstawia: Ukoronowanie Matki Bożej (nawa), Wniebowzięcie Matki Bożej (prezbiterium) i Śmierć Józefa w obecności Jezusa i Matki Bożej (nad chórem). W niewielkiej odległości od kościoła stał do 1850 r. stary drewniany kościółek z pierwszej połowy XVI w.
Kamieniołom w Inwałdzie jest sztucznym odsłonięciem geologicznym, wpisanym do Centralnego Rejestru Geostanowisk Polski, gdyż jest to unikalne stanowisko reprezentujące podłoże Karpat fliszowych należące do serii skałek andrychowskich. Tzw. Skałki Andrychowskie można zobaczyć także w nieczynnych kamieniołomach w Roczynach, na Pańskiej Górze oraz w Targanicach Dolnych. Skały te są porwakami tektonicznymi (lub olistolitami) gnejsów i granitognejsów, pochodzących sprzed dewonu, wapieni górnej kredy i paleogenu oraz margli i zlepieńców.
Nieczynne kamieniołomy wapienia, porośnięte w większości krzewami, znajdują się na północnym zboczu Wapienicy. Najwięcej wapienia wydobywano tutaj w XIX w. Kamieniołomy eksploatowane były do 1939 r. W dawnych kamieniołomach inwałdzkich odsłaniają się osady, pochodzące z trzeciorzędu, z paleocenu oraz dolnego i środkowego eocenu. Należą do nich wapienie organogeniczne oraz ciemne łupki margliste. Są tu wapienie połączone z rogowcami, zaliczane do okresu górnej jury. Spotykają się tu też i wapienie pochodzenia rafowego, zbite lub okruchowe, z górnego tytonu. Osady górnej kredy reprezentują: zlepieńce kwarcowe, wapienie z niebieskimi rogowcami oraz szare margle.