Brzeszcze

Brzeszcze, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brzeszcze, zostały założone prawdopodobnie w XV w. przez osadników flamandzkich, a nazwa miasta pochodzi od brzostu, gatunku drzewa z rodziny wiązowatych, który gęsto porastał brzegi rzeki Soły. Obecnej na terenie Brzeszcz rośnie jedynie kilka drzew tego gatunku. pierwsza wzmianka o wsi Brzeszcze pochodzi z 1438 r. Wieś należała do Księstwa Oświęcimskiego, a od 1457 r. była własnością króla polskiego. Dzierżawili ją m.in. Jakub z Dębna herbu Dębno, Mikołaj Słup herbu Kornicz, Myszkowscy herbu Jastrzębiec. Ludność zajmowała się rolnictwem, hodowlą zwierząt i ryb. Podczas potopu szwedzkiego Brzeszcze zostały spalone. W 1772 r. w wyniku I rozbioru Polski zostały przyłączone do Austrii. W 1778 r. Brzeszcze przejął Fryderyk Dunin herbu Łabędź, a po jego śmierci Dominik Gherri, nadworny lekarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Potem Brzeszcze należały do Habsburgów, którzy przekazali je w późniejszym okresie Polskiej Akademii Umiejętności. Brzeszcze zaczęły się rozwijać dopiero po wybudowaniu, w 1904 r., kopalni węgla kamiennego. Zbudowano nowe osiedla i sprowadzano robotników. Brzeszcze rozwijały się też kulturalnie, działał Teatr Włościański, później zespół teatralny przy Towarzystwie Szkoły Ludowej. W 1914 r. powstał oddział Powiatowego Komitetu Narodowego organizujący werbunek do Legionów Polskich (z Brzeszcz wyruszyło 75 ochotników). II wojna światowa odcisnęła się piętnem na tutejszej tradycji i historii. Niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę miejscowości na Kohlendorf. Założono w Brzeszczach dwa podobozy koncentracyjne KL Auschwitz, których więźniowie pracowali w szkółce drzew, cieplarni, chlewni i kopalni oraz budowali elektrownię „Andreas”, która miała wejść w skład koncernu Hermann Göring, nigdy jednak jej nie ukończono. W obozie żeńskim zlokalizowanym na Borze w październiku 1942 r. doszło do masakry więźniarek. Zginęło około 90 kobiet, wśród których znajdowały się głównie żydówki francuskie. Miejscowa ludność angażowała się w pomoc więźniom. Działały tu struktury Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, Gwardii Ludowej PPS. Działacz PPS Jan Nosal został w 1944 r. rozstrzelany przez niemieckie władze. Brzeszcze zostały wyzwolone przez wojska radzieckie prawdopodobnie 27 stycznia 1945 r., choć trwają o to spory. 15 października 1949 r. do Brzeszcz przybył batalion Wojskowego Korpusu Górniczego, by podjąć pracę w kopalni.
Po wojnie Brzeszcze zaczęły rozwijać się gospodarczo i w lipcu 1962 r. nadano im prawa miejskie. W 1967 r. miasto otrzymało też Krzyż Grunwaldu III klasy za niesienie pomocy więźniom w czasie II wojny światowej. Zaczęło się rozwijać życie kulturalne i społeczne w mieście. Po wydarzeniach 1989 r. miejscowość utrzymała się – w przeciwieństwie do wielu innych osad górniczych – w dobrej sytuacji gospodarczej. W 2005 r. kopalnia dokonała fuzji z Kopalnią Węgla Kamiennego „Silesia".
Największym zabytkiem miasta jest dziewiętnastowieczny murowany kościół w stylu neobarokowym pw. św. Urbana, którego budowę rozpoczęto w 1874 r. Na szczególną uwagę zasługuje barokowy ołtarz główny, wykonany w 1892 r. przez krakowskiego artystę Kazimierza Chodzińskiego. Umieszczono w nim duży obraz św. Urbana, a po obu stronach figury świętych apostołów Piotra i Pawła. Dwa ołtarze boczne zostały tu sprowadzone w 1892 r. z kościoła mariackiego w Krakowie.