Andrychów

Miasto Andrychów jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy. Położony jest na pograniczu Pogórza Śląskiego i Beskidu Małego, nad rzeką Wieprzówką. Pierwotna osada, dająca początek późniejszej wsi, przypuszczalnie powstała na przełomie XIII i XIV w.. Pierwsze zapiski o wsi pojawiły się w wykazach pobierania świętopietrza w latach 1345–47. W drugiej połowie XIV w. wieś, rozłożoną na okolicznych, lesistych wzgórzach, zasiedlali uchodźcy z Moraw – husyci uciekający do Polski przed represjami. Początkowo wieś nazywała się Jindrzychów, potem Gendrzychow (taką wersję zanotował Jan Długosz). Obecną nazwę (Andrychów) przyjęto oficjalnie dopiero w 1905 r. Średniowieczna, słabo rozwijająca się wieś, należąca do księstwa zatorskiego zaczęła rozkwitać, kiedy Zator znalazł się pod panowaniem królów polskich (1564 r.). Na początku XVII w. Andrychów należący do Mariana Przyłęckiego herbu Szreniawa. Był już wówczas centrum administracyjnym klucza sąsiadujących z nim wiosek: Wieprza, Inwałdu, Targanic, Roczyn, Sułkowic. Podczas "potopu szwedzkiego" (1655–57) został zniszczony i splądrowany. Zanim zdołał się odbudować, kolejne zniszczenia przyszły wraz z wojskiem szwedzkim, toczącym w 1707 r. wojnę północną z Augustem II Mocnym. Na początku XVIII w. zniszczony majątek andrychowski odziedziczył Franciszek Szwarcenberg-Czerny. Aby podnieść go ze zniszczeń, sprowadził do Andrychowa rzemieślników, m.in. tkaczy z Belgii, Saksonii i Śląska, dzięki którym istniejące wcześniej tradycje tkackie zaczęły się odradzać i intensywnie rozwijać. Produkowano tutaj płótna z uprawianego w okolicy lnu. Dzięki otrzymywanym przywilejom, przysługującym miastom (np. tworzenie organizacji cechowych, prawo do jarmarków) Andrychów bardzo szybko stał się ważnym ośrodkiem produkcyjnym i handlowym. W 1767 r., dzięki staraniom kolejnego właściciela majątku andrychowskiego, Stanisława Ankwicza, wieś otrzymała od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej lokacyjny dla miasta, na mocy którego na części dawnej wsi Andrychów powstało prywatne miasto pod tą samą nazwą (miasto i wieś połączyły się w 1886 r.). Kiedy w 1772 r. miasto znalazło się w zaborze austriackim, do miejscowego cechu należało 700 właścicieli warsztatów tkackich z Andrychowa i okolicy. Miejscowe płótno eksportowano do Europy i Azji. Andrychów, należący w XIX w. do rodziny Bobrowskich, przeszedł rewolucję przemysłową: powstawały przędzalnie, tkalnie, farbiarnie. Zmienił się wówczas system pracy na nakładczy. Do Andrychowa przybywali ludzie z dużym kapitałem, często Żydzi. Pod koniec XIX w. powstała Gmina Żydowska (kahał). Żydzi tworzyli znaczną część inteligencji Andrychowa. W 1908 r. powstała Pierwsza Galicyjska Tkalnia Mechaniczna – nowoczesna fabryka, która stała się jednym z największych zakładów w Andrychowie, istniejącym do dzisiaj jako Anrychowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego "Andropol" S.A.
Pałac Bobrowskich, zwany popularnie "zamkiem" powstał w miejscu dawnego dworu z XVII w. Pierwotny dwór o charakterze obronnym, otoczony fosą wybudował prawdopodobnie Marcyan Przyłęcki ok.1650 r. W późniejszym czasie był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany, m.in. w XVIII w. przez Stanisława Ankwicza zostało dobudowane skrzydło zachodnie. Gruntownej przebudowy rezydencji na klasycystyczny pałac dokonał w pierwszej połowie XIX w. hrabia Konstanty Bobrowski – właściciel majątku andrychowskiego od 1807 r. Wtedy pałac uzyskał obecny wygląd i kształt podkowy. Klasycystyczny, murowany, parterowy pałac składa się ze skrzydła głównego i dostawionych do niego pod kątem prostym dwóch skrzydeł bocznych. W przedłużeniu skrzydeł bocznych znajdują się wolnostojące budynki dawnej oficyny i stajni. Pośrodku skrzydła głównego, od strony zajazdu, główne wejście do pałacu zdobi czterokolumnowy portyk. Na osi głównej był (do wojny) westybul i salon, natomiast w narożniku południowo-wschodnim oranżeria. Wnętrza wieńczą sklepienia żagielkowe i zwierciadlane oraz sufity. W dawnej jadalni znajdował się skromny kominek, ujęty w żłobkowane pilastry z belkowaniem. Pałac był własnością hrabiów Bobrowskich do 1945 roku. Pałac otoczony był parkiem w stylu angielskim, który jest obecnie parkiem miejskim z wieloma okazami pięknych drzew (200-letni platan klonolisty, dęby, katalpy, miłorzęby) i stawem oraz wysepką z ptakami wodnymi.
Kościół parafialny pw. św. Macieja Apostoła w Andrychowie został ufundowany w XVIII w. przez Salomeę Szwarcenberg-Czerną (wdowę po Stanisławie) i przez Franciszka Szwarcenberg-Czernego, kasztelana oświęcimskiego, krewnego zmarłego męża Salomei. Kościół wybudowanyna miejscu wcześniejszego drewnianego, konsekrowano w 1721 r. W późniejszym czasie został rozbudowany. W 1725 roku od strony południowej dobudowano Kaplicę Matki Bożej Różańcowej. Dzisiejszy wygląd kościół uzyskał w wyniku przebudowy, po jego pożarze w 1833 r., wspartej finansowo przez właścicieli Andrychowa – Bobrowskich. Wyposażenie kościoła pochodzi głownie z XVIII wieku. Do ciekawszych elementów należy barokowa chrzcielnica, obraz Matki Bożej Królowej Różańca Świętego z 1725 r. oraz obraz przedstawiający Świętą Rodzinę namalowany przez Piotra Stachiewicza w1886 roku.
Krypty przy Kościele św. Macieja w Andrychowie W 2005 r. z inicjatywy proboszcza parafii św. Macieja, księdza prałata Stanisława Czernika, wyremontowano podziemne korytarze przykościelne. W wyniku przeprowadzonych prac adaptacyjnych pozyskano dwie krypty o sklepieniu kolebkowym, których uroczyste otwarcie nastąpiło 16 lutego 2005. W starszej, pochodzącej z pocz. XVIII w. krypcie, zbudowanej z kamienia, urządzono kaplicę Świętej Rodziny. Druga obszerna krypta, budowana z cegły, przeznaczona została na spotkania duszpasterskie, okolicznościowe wystawy i kameralne koncerty.