Miechów

Miechów (12 tys. mieszkańców) jest miastem powiatowym na Wyżynie Miechowskiej, centrum administracyjno-handlowo-usługowym dla okolicznego rolniczego terenu. Historycznie, od 1163 r., było w dobrach tutejszego zakonu bożogrobców. W 1259 r. Miechów otrzymał od Bolesława Wstydliwego prawo targów, a po zniszczeniach przez Tatarów w 1287 r., trzy lata później na mocy przywileju Przemysła II, prawa miejskie. Rozwój miasta na przestrzeni dziejów zakłócały liczne klęski: pożary (od XIV do końca XVII w. aż 7-krotnie), zarazy i zniszczenia wojenne, w tym szczególnie w dobie najazdów szwedzkich (1655 i 1702 r.). Dotykały one również i klasztor. Ponownie miasto zostało spalone podczas powstania styczniowego w 1863 r. Próba zajęcia Miechowa 17.02.1863 r. przez przybyły z Ojcowa oddział ochotników pod dowództwem płk Apolinarego Kurowskiego, skończyła się klęską i odwetową pacyfikacją przez wojska rosyjskie. W sierpniu 1914 r. miasto stało się miejscem zgrupowania i reorganizacji oddziałów strzeleckich, które wyruszały z Krakowa różnymi drogami. Po 7.08.1914 r. do Pierwszej Kompanii Kadrowej, która maszerowała gościńcem warszawskim, dołączył kolejny oddział strzelców prowadzony z Krzeszowic przez komendanta Józefa Piłsudskiego. Wówczas Józef Piłsudski otrzymał w darze od dziedzica sąsiednich Czapel, Eustachego Romera, kilkuletnią klacz – słynną „Kasztankę”.
W okresie okupacji niemieckiej Miechów stanowił siedzibę obwodu Armii Krajowej; działało tu szereg oddziałów AK i BCh, od 1944 r. scalonych w 106 dp AK. Działały tu także oddziały NSZ i AL.
W centrum Miechowa znajduje się Bazylika Grobu Bożego (zespół kościoła i dawnego klasztoru bożogrobców). Początki sanktuarium sięgają XII wieku, kiedy to Jaksa, herbu Gryf, wróciwszy szczęśliwie z wyprawy do Ziemi Świętej, w 1163 roku zbudował w swej rodzinnej wsi (w Miechowie) kościółek pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz sprowadził tu z Jerozolimy zakonników, bożogrobców.
Miasto zachowało historyczny układ zabudowy. W Rynku znajduje się Pomnik Niepodległości, wystawiony w 1916 r. dla upamiętnienia poległych na ziemi miechowskiej w okresie walk 1914–1915 r., później opatrzony kolejnymi tablicami przypominającymi walki o niepodległość. W Domu Pracy Twórczej im. Stefana Żechowskiego (Rynek 17) eksponowane są m.in. prace artysty, a także kolekcja sztuki współczesnej.
Bazylika Grobu Bożego w Miechowie jest zespołem kościoła i dawnego klasztoru bożogrobców. Obecny kościół został wzniesiony w latach 1393–1410 przy wykorzystaniu murów poprzedniego romańskiego kościoła z lat 1233–93 (m.in. zachodnia ściana prezbiterium) i w latach 1749–71 gruntownie przebudowany w stylu późnobarokowym. Wnętrze posiada bogatą, rokokową dekorację ornamentalno-figuralną, wykonaną w stiuku przez krakowskiego sztukatora Wojciecha Rojowskiego w latach 1765–71. W wyposażeniu kościoła znajduje się dziewięć ołtarzy, w tym rokokowo-klasycystyczny ołtarz główny ze stiukową rzeźbą Zmartwychwstania Chrystusa, wykonany zapewne po 1771 r. W nawie północnej kościoła znajduje się wejście, poprzez gotycko-renesansowe krużganki klasztoru, do kaplicy Grobu Bożego pochodzącej z 1530 r. Wewnątrz kaplicy znajduje się kamienna budowla z ciosów z wejściem do komory grobowej z sarkofagiem, stanowiąca kopię ówczesnego Grobu Chrystusa w Jerozolimie, a na niej nadbudowany, zapewne w drugiej połowie XVIII w., drewniany budyneczek o dwóch kondygnacjach. Całość, wg tradycji, posadowiona została na ziemi przywiezionej z Jerozolimy przez fundatora kościoła Jaksę Gryfitę. W przyległym skrzydle klasztoru jest współcześnie urządzona kaplica, w której umieszczona jest kopia Całunu Turyńskiego, przekazana do Miechowa w 2004 r. Przy kościele stoi wieża o wysokości 64 m, w dolnej części zbudowana z romańskich ciosów kamiennych, w środkowej murowana z cegły w XIV–XV w., w górnej nadbudowana z początkiem XX w. i zwieńczona kulistym hełmem, na którym w 2006 r. umieszczono figurę Chrystusa Zmartwychwstałego. Od północnego-wschodu znajduje się późnobarokowy, wzniesiony w drugiej połowie XVIII w., dom generałów zakonu, tzw. Zamek Generałów, mieszczący obecnie sale ekspozycyjne Muzeum Ziemi Miechowskiej.
Południowa część budynków klasztornych po kasacie zakonu została w całości przejęta przez władze carskie na urzędy. Obecnie mieści się tam Prokuratura, w części pomieszczenia Sądu. W wyremontowanych podziemiach w 1986 roku urządzona została Galeria „U Jaksy”. Obok, przy placu Tadeusza Kościuszki, stoi pomnik Partyzantów Ziemi Miechowskiej, przypominający o silnym ruch oporu w okresie okupacji niemieckiej.
Bożogrobcy – Zakon Rycerski Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie (Kanonicy Regularni, Stróże Świętego Grobu Jerozolimskiego) – w Polsce potocznie nazywani są miechowitami. Zawiązany w 1099 r. w Jerozolimie, a od 1114 r. zorganizowany wg reguły św. Augustyna zakon skupiał zarówno osoby duchowne, jak i świeckie – rycerzy, zajmując się opieką nad grobem Chrystusa oraz pomocą pielgrzymom. Z czasem, rozwijając działalność na terenie Europy, budował domy zakonne szerząc kult Grobu Pańskiego, a także prowadząc szpitale, szkoły i posługując w parafiach. Jednak po opuszczeniu Palestyny uległ rozproszeniu, i w większości krajów europejskich, poza Polską i Hiszpanią, został na mocy papieskiego edyktu z 1489 r. zniesiony, a jego dobra przejął zakon Kawalerów Maltańskich. Ponowna reaktywacja zakonu, jako zgromadzenia osób świeckich i duchownych nastąpiła w 1847 r. Obecnie zakon liczy około 20 tys. członków na całym świecie, a jego celem jest wspieranie chrześcijan w Ziemi Świętej i Łacińskiego Patriarchy w Jerozolimie. Do Polski Rycerze Grobu Pańskiego zostali sprowadzeni w 1163 r. przez możnowładcę Jaksę z rodu Gryfitów (herbu Gryf), który rok wcześniej odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Jaksa uposażył sprowadzonych zakonników swymi dobrami: Miechowem wraz z okolicznymi wsiami. Wnet miechowski klasztor zasłynął w Europie. Przybywały tu liczne pielgrzymki, a kamień z Grobu Chrystusa w Jerozolimie symbolizował prawdziwy Grób Pański, przez wieki niedostępny dla chrześcijan. Miechowski klasztor stał się domem generalnym zgromadzenia w Polsce, a także jednym z najbogatszych konwentów w Polsce. Miechowski klucz bożogrobców liczył 22 wsie. W Polsce bożogrobcy analogicznie, jak w innych krajach, zajmowali się prowadzeniem parafii, szkół, szpitalnictwem, a umacniając kult Grobu Pańskiego zainicjowali zwyczaj jego urządzania w Wielki Piątek we wszystkich kościołach. W 1819 r. decyzją rządu Królestwa Polskiego, wydaną w oparciu o dekret papieski, miechowski konwent uległ kasacie, a jego dobra po paru latach przeszły na własność skarbu państwa. Został reaktywowany, jednak w uwspółcześnionej formule, w 1995 r. i obecnie liczy ponad 200 członków.
Muzeum Ziemi Miechowskiej zostało utworzone w październiku 2012 r. Siedzibą muzeum są zabudowania poklasztorne, mieszczące się przy Bazylice Miechowskiej, Na potrzeby muzeum został także przeznaczony budynek Zamku Generałów, w którym znajduje się część ekspozycyjna (archeologia, historia i kultura Ziemi Miechowskiej, dzieje bożogrobców). Muzeum Ziemi Miechowskiej jest spadkobiercą dawnego Muzeum Regionalnego PTTK i jego filii, Muzeum Kościuszkowskiego (funkcjonującego dawniej w Dworku „Zacisze”). Głównym zadaniem muzeum jest obecnie zgromadzenie, konserwacja i zinwentaryzowanie rozproszonych zabytków, które po przeszło 100 latach, powróciły do budynków poklasztornych.
Dworek „Zacisze”, drewniany, wzniesiony w 1784 r., jest przykładem mieszczańskiej rezydencji o typie „dworku polskiego”. Poprzednio mieściło się w nim niewielkie muzeum poświęcone insurekcji kościuszkowskiej, zaś obecnie, po przeprowadzonym w ostatnich latach remoncie, służy tylko w sezonie organizacji wystaw czasowych organizowanych przez BWA Galeria „U Jaksy”, a także innych imprez kulturalnych.
Dom Pracy Twórczej im. Stefana Żechowskiego (Rynek 17) działa od 2009 r. Eksponuje m.in. prace artysty, a także kolekcję sztuki współczesnej. Stefan Żechowski, pseudonim artystyczny „Ziemin” (dokładnie „Ziemin z Książa”) urodził się w Książu Wielkim 19.07.1912 r. i tu zmarł 28.10.1984 r. Był malarzem, rysownikiem i ilustratorem książek, m.in. autorem skandalizujących ilustracji do „Motorów” Emila Zegadłowicza, powieści Jerzego Żuławskiego, projektantem serii znaczków pocztowych poświęconych luminarzom polskiej kultury, a przede wszystkim twórcą (po 1960 r.) naturalistycznych, pastelowych erotyków oraz symboliczno-ekspresyjnych rysunków i obrazów.