Bystra

Dość duża wieś (ok. 2900 mieszkańców) położona u południowo-wschodnich podnóży Pasma Policy, w dolinie Bystrzanki, w pobliżu jej ujścia do Skawy. Osada powstała już w XV w. jako wieś szlachecka. Od 1480 r. była w rękach Lanckorońskich, potem Wilkoszewskich, którzy na początku XIX w. zbudowali tu okazały dwór. Wkrótce jednak majątek zakupili Habsburgowie z Żywca, którzy grunty rozparcelowali, a dobra leśne przejęła Polska Akademia Umiejętności. W 1920 r. na przebiegającej doliną Skawy linii kolejowej do Chabówki i Zakopanego wybudowano przystanek kolejowy o nazwie Bystra Podhalańska (funkcjonuje do dziś), który już w latach 30-tych zaktywizował Bystrą jako letnisko. Z obiektów zabytkowych zachowały się: zrujnowany obecnie, dawny dwór Wilkoszewskich z prowadzącą do niego lipową aleją i zaniedbanym parkiem podworskim, w którym 200-letni dąb – pomnik przyrody oraz trzy zabytkowe kapliczki przydrożne: kamienna z figurą MB z Dzieciątkiem XVIII/XIX w. (przy skrzyżowaniu z drogą do Osielca), wielokondygnacyjna kapliczka słupowa z figurą MB Królowej Nieba i Ziemi (w pobliżu stacji kolejowej) oraz ciekawa drewniana kapliczka-altanka z rzeźbą św. Jana Nepomucena z 1815 r. usytuowana nad potokiem Bystrzanka, w pobliżu miejsca, gdzie przecina go szlak czerwony. Szlak (Główny Szlak Beskidzki) przechodzi przez centrum wsi koło nowego kościoła parafialnego św. Marcina z 1994 r. (w głównym ołtarzu płaskorzeźba patrona datowana na XVIII w.) oraz głównego przystanku autobusowego.