Limanowa

Limanowa – miasto położone w województwie małopolskim, stolica powiatu. Położone jest w Beskidzie Wyspowym, w kotlinie górskiej u zbiegu potoków Mordarka, Jabłoniec i Stara Wieś oraz nad potokiem Sowlina. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 28 i trasa od strony Bochni ku Starej Wsi. Limanowa przyciąga turystów pięknym położeniem, ciekawymi szlakami i zabytkami, jak również bogatą ofertą kulturalną. Początki osadnictwa na tym terenie datuje się na 3500–1700 r. p.n.e. Na ten okres datowane są narzędzia pochodzące z wykopalisk archeologicznych w pobliskiej Pisarzowej. Nieco młodsze, z epoki żelaza (1200–400 r. p.n.e.) są cmentarzyska urnowe, a rzymskie monety z I w. p.n.e. dowodzą związków tych terenów z cesarstwem rzymskim. Praosada Limanowej, zwana „Karczmisko” miała być położona na stokach Łysej Góry; w XV w. istniały tu już na pewno dwie osady – Ilmanowa Stara i Ilmanowa Nowa. Dzisiejsza nazwa Limanowa przyjęła się trwale dopiero w XVIII w., wcześniej używano również nazw Ilmanów, Wilamów, Wilmanowa, Hylmanowa, gdyż najprawdopodobniej nazwa miasta wiąże się z nazwiskiem zasadźcy – Wilmana (Ilmana). Nazwa dzierżawcza wskazuje na fakt lokacji na prawie niemieckim. Istnieje również druga wersja pochodzenia tej nazwy, mniej znana, wedle której Limanowa została założona jako wieś bliźniacza do Starej Wsi, istniejącej już wcześniej, czyli Villa Nova (łac.), stąd, po spolszczeniu, Limanowa. 12 kwietnia 1565 r. na sejmie piotrkowskim wioska została podniesiona do rangi miasteczka. Zezwolił na to Zygmunt August, dając również pozwolenie na cotygodniowe, sobotnie targi oraz dwa doroczne jarmarki. W kolejnych wiekach ilość jarmarków i znaczenie miasta rosło. Niestety w XVII w. okoliczne tereny zostały spustoszone przez potop szwedzki, przemarsze wojsk, epidemie cholery oraz pożary. Przyczyniło się to do upadku miasta. W kolejnych wiekach ludność utrzymywała się z rzemiosła i handlu. W XIX w., w okresie rozwoju uzdrowisk w Krynicy i Szczawnicy, Limanowa zyskała nową rolę – noclegową dla bogatych turystów podróżujących kilka dni powozami do tzw. „wód”. W 1914 w., podczas I wojny światowej, w sąsiedztwie Limanowej doszło do bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi a armią austro-węgierską. Prawie 500 poległych w niej żołnierzy pochowano na cmentarzu na zboczach Jabłońca, w miejscu najkrwawszych walk. W krajobrazie miasta dominuje obecnie bazylika Matki Bożej Bolesnej, z monumentalną wieżą nakrytą neobarokowym hełmem, wybudowana w latach 1912–1918 jako pomnik 100-lecia Konstytucji 3 Maja. W tym samym miejscu, począwszy od XVII w., stały wcześniejsze świątynie. Z okazji 200-lecia uchwalenia Konstytucji 3 Maja, 3 maja 1991, papież Jan Paweł II podniósł kościół w Limanowej do rangi bazyliki mniejszej. Do Zespołu Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej należą również – Muzeum Parafialne w Domu Pielgrzyma, krużganki ze Stacjami Boleści Matki Bożej Bolesnej, Dom Pielgrzyma i ołtarz polowy. Najcenniejszym zabytkiem w świątyni jest, pochodząca z Węgier, drewniana gotycka rzeźba Matki Bożej Limanowskiej z lat 1350–1375, otoczona szczególnym kultem. Została ona dwukrotnie koronowana przez Karola Wojtyłę – jako arcybiskupa (1966 r.) oraz jako papieża (1983 r.). Innym ważnym zabytkiem jest drewniana chrzcielnica z 1527 r. Ogromne wrażenie robią witraże, zachwycające rozmiarem i grą świateł wewnątrz bazyliki. Limanowski Rynek posiada po przebudowie (lata siedemdziesiąte XX w.) typowy układ miast lokowanych na prawie magdeburskim. Zachowało się kilka zabytkowych budynków w pierzei wschodniej oraz południowej. W okazałym parku miejskim znajduje się dwór Marsów z przełomu XVIII i XIX w. Ma w nim swoją siedzibę Muzeum Regionalne Ziemi Limanowskiej oraz siedziba Oddziału PTTK. Oferuje ono zwiedzającym ekspozycję historyczną, etnograficzną oraz sztukę Ziemi Limanowskiej. Na wschód od Rynku, przy ulicy Matki Bożej Bolesnej, znajduje się Kaplica łaski Matki Bożej Bolesnej z końca XVIII w. oraz cudowne źródełko. Niegdyś rosła nad nim lipa, na której umieszczona była słynna Pieta z limanowskiej bazyliki. W pobliżu dworca PKS zwraca uwagę Grób Nieznanego Żołnierza, ustawiony w 1930 r. z okazji stulecia Powstania Listopadowego. Z Limanowej pochodzi m.in. Józef Beck, ostatni minister spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej.