Łopuszna

Łopuszna, duża wieś na południowym skraju Gorców, niespełna 10 km na wschód od Nowego Targu, położona jest na wysokości około 560–700 m n.p.m. Jej górne przysiółki i środkowa część wciśnięte są w dolinę spływającego z centrum Gorców na południe potoku Łopuszna, a dolna część położona jest u jego ujścia do Dunajca i już na południowym brzegu rzeki i sięga szosy Nowy Targ – Krościenko. Tu też znajduje się centrum wsi i jej główne zabytki. Wieś pochodzi z przełomu XIV/XV w. (pierwsza wzmianka w 1406 r). Była własnością rycerską nadawaną przez królów za zasługi wojenne. Dlatego często zmieniała właścicieli, aż z końcem XVIII w. weszła w posiadanie niejakiego Romualda Lisickiego – weterana konfederacji barskiej i powstania kościuszkowskiego, z którego córką ożenił się Leon Przerwa-Tetmajer. Wkrótce też, z dworu w Łopusznej uczynił Leon drugie obok niedalekiego Ludźmierza rodzinne gniazdo Tetmajerów, a także ośrodek myśli politycznej, centrum kulturalne i twórcze, promieniujące nie tylko na Podhale. Bywali tu poeci oraz emisariusze organizacji patriotycznych i uciekinierzy z powstanie listopadowego, m.in. Seweryn Goszczyński (znany głównie jako poeta doby romantyzmu). Tu powstawały takie jego dzieła, jak poemat „Sobótka” czy „Dziennik podróży do Tatrów”. Stąd wyruszał na liczne wycieczki w Gorce i na Spisz. Tetmajerowie utrzymali się w Łopusznej aż do okresu międzywojennego. Z Łopuszną związany był również znany filozof i teolog – ks. Józef Tischner. Tu spędził sporą część życia i tu na miejscowym cmentarzu jest pochowany.
Wspaniały modrzewiowy Dwór Tetmajerów w Łopusznej zachował się do dziś i po długoletnim remoncie jest obecnie obiektem muzealnym należącym do Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Cały kompleks dworski znajduje się na prawym brzegu Dunajca, koło kościoła, a jego sylwetka jest też dobrze widoczna z szosy Nowy Targ – Krościenko. Dwór datowany jest na 1784 r. i uznawany jest za klasyczny przykład tzw. dworu polskiego z końca XVIII w. Zbudowany z modrzewiowych płazów nakryty jest okazałym łamanym dachem mansardowym. Symetryczną strukturę budynku podkreśla wejściowy ganeczek z portykiem i kolumnami pośrodku frontowej ściany, jodłowe słupy dzielące ściany na jednakowe połacie i równomiernie rozmieszczone okna. W modrzewiowe płazy na zewnętrznych ścianach powbijano kołki, które obrzucono mokrą gliną a następnie pobielono. Wewnątrz urządzana jest dość skromna ekspozycja poświęcona dziejom dworku. W koło zachowało się kilka podworskich budynków gospodarczych oraz stróżówka przy bramie, zwana gackiem. Razem z przeniesioną tu stara chałupą góralską stanowią zaczątek skansenu. W chacie urządzono ekspozycję etnograficzną (wyposażenie góralskie izby i piękne stroje). Na obszernej tablicy informacyjnej przy wschodniej bramie w ogrodzeniu można wyczytać więcej szczegółów o dworku i jego otoczeniu.
Kościół Świętej Trójcy i św. Antoniego Opata w Łopusznej jest zabytkową drewnianą świątynią z drugiej połowy XV w. Znajduje się na prawym brzegu Dunajca, obok mostu, pomiędzy rzeką a dworem Tetmajerów. Prawie dookoła otacza go połączona z nurtem rzeki stara fosa, tak, że położony jest on jakby na wyspie poniżej poziomu drogi. Schodzi się do niego przez drewniany mostek i stylową bramkę z rzeźbą Michała Archanioła walczącego ze smokiem. Pierwotny kościół w Łopusznej wzniesiono w końcu XIV w. Obecny kościół został konsekrowany w 1504 r. Jest zbudowana na zrąb, szalowany deskami. Ma strzelisty dach kryty gontem i wysmukłą wieżą z kształtnym gontowym hełmem. Jest to typowy góralski kościółek w stylu podhalańskim. Na zewnętrznej, północnej ścianie kościoła od strony Dunajca widnieje tzw. znak wielkiej wody – pamiątka po powodzi z latem 1937 r. Wnętrze kościoła zdobi geometryczna polichromia patronowa, podobna do tej słynnej z niedalekiego Dębna. Częściowo zachowała się oryginalna polichromia z XVI w., część jest przemalowana w 1935 r. W babińcu wisi ciekawy obraz z 1753 r. przedstawiający Mękę Pańską (archaiczne dzieło nieznanego ludowego malarza). Na obrazie w charakterystyczny sposób zachwiana jest perspektywa i proporcje postaci. Na półce ponad wejściem do nawy umieszczono szereg ciekawych drewnianych figur świętych z atrybutami umożliwiającymi w większości ich identyfikację. Wyposażenie w nawie głównej jest w większości barokowe. W ołtarzu głównym znajduje się odrestaurowany pietnastowieczny tryptyk ze sceną koronacji Matki Bożej (cenny przykład malarstwa gotyckiego z tzw. szkoły sądecko-spiskiej). W Łopusznej (w części położonej po lewej stronie Dunajca) przy Gminnym Ośrodki Kultury znajduje się Dom Pamięci Ks. Prof. Józefa Tischnera „Tischnerówka”. Zgromadzone są tu cenne pamiątki księdza, jego ulubione przedmioty, rękopisy, książki i fotografie.