Muzeum Jana Wnęka

Jan Wnęk urodził się w 1828 r. Od dzieciństwa przejawiał zamiłowanie do rzeźbienia w drewnie i zainteresowanie latającymi ptakami. Jako młody chłopak podpatrywał zachowania ptaków w powietrzu. Kiedyś nawet znalazł zabitą kaczkę, zaczął rozkładać jej skrzydła, przypatrując się ich budowie. Pochodził z Kaczówki leżącej nieopodal Dąbrowy Tarnowskiej. Do Odporyszowa sprowadził się po ślubie. Na zlecenie proboszcza parafii w Odporyszowie, księdza Stanisława Morgensterna, Wnęk wykonał ponad 300 rzeźb z lipowego drewna dla ozdobienia kościoła w Odporyszowie.
W 1866 r. Jan Wnęk skonstruował pierwowzór lotni na kształt skrzydeł ptaka, ze szkieletu z drewna jesionowego, na którym rozpięte było cienkie płótno, impregnowane olejem lnianym. Łączenia, linki i dźwignie z włókien lnianych zaimpregnowane zostały pokostem. Swoje skrzydła, które nazywał „loty” rozpoczął budować od ścięcia dwóch jesionów, których drewno wykorzystał na konstrukcję obciągniętą cienkim płótnem. Pierwsze loty odbył Wnęk ze wzgórza w Odporyszowie, niegdyś wału obronnego. Było to w 1866 r. Skrzydła przymocowane do tułowia i barków niosły Wnęka na odległości kilkuset metrów. W tym samym roku Jan Wnęk uzyskał zgodę od proboszcza Morgensterna na próbę lotu z wieży kościoła odporyszowskiego. Lot ten odbył się w uroczystość odpustową w czerwcu. Obserwowały go tłumy ludzi specjalnie przybyłych podziwiać odwagę lotnika. Lot wyniósł około 2 kilometrów, co zapewniło Wnękowi sławę sięgającą ponad lokalne kręgi. Dowiedziano się o nim w Krakowie, gdzie w jednym z kalendarzy została umieszczona wzmianka o jego wyczynie.
W latach 1866–1869 Wnęk wielokrotnie stawał na wieży kościoła w Odporyszowie latając przy różnorakich okazjach: odpustów, jarmarków. W Zielone Świątki 20 czerwca 1869 r. zbliżała się data wypłacenia należności za prace rzeźbiarskie. Wtedy też najprawdopodobniej w głowie Michała Sowińskiego powstała myśl pozbycia się Wnęka i zainkasowanie całej kwoty za pracę rzeźbiarską. Sowiński miał potajemnie poprzecinać rzemienie łączące konstrukcję lotni. Podczas tej próby, niby niechcąco, zepchnął on przedwcześnie Wnęka z pomostu wieży kościelnej. Wnęk przeleciał ponad 500 metrów, ale popręgi poluzowały się i lotnik runął na ziemię ponosząc obrażenia, które w trzy tygodnie doprowadziły go do śmierci. Zmarł 10 lipca 1869 r. pozostawiając żonę Mariannę i troje dzieci.
W 1988 r. w Odporyszowie utworzono Muzeum Jana Wnęka. Podziwiać w nim można rzeźby ludowe m.in. kilkupostaciowe sceny Zwiastowania, Narodzenie Pana Jezusa, Ukrzyżowania, Zmartwychwstania. 12 rzeźb (m.in. Chrystusa w Ogrojcu) oglądać można w Kaplicy Ogrojec, a 5 płaskorzeźb (m.in. Pietę) w kaplicach-stacjach Siedmiu Boleści Matki Bożej na dawnym cmentarzu cholerycznym. Realistyczne figury wyrzeźbione są w drewnie lipowym, polichromowane przez pomocnika Michała Sowińskiego, stolarza z Żabna, ukazują sceny z życia Świętej Rodziny, Męki i Zmartwychwstania Chrystusa. Według legendy twarze wielu rzeźb to sportretowane, bliskie Wnękowi osoby, a figura przedstawiająca proroka Symeona podobno ukazuje twarz samego artysty. Ksiądz Morgenstern nie szczędził wsparcia wykonawcy swojej wizji. Chcąc skierować uwagę Wnęka na najlepsze wzory, miał podobno zorganizować wyjazd do Krakowa, aby rzeźbiarz poznał ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim i inne dzieła wielkiej sztuki. Rzeźby wykonane przez Wnęka podobały się ludziom odwiedzającym kościół w Odporyszowie. Można śmiało stwierdzić, że ksiądz proboszcz jako promotor, i Wnęk jako twórca, osiągnęli zamierzony cel. Obecnie część rzeźb Jana Wnęka i model będący próbą rekonstrukcji lotni jest przechowywana w Muzeum Etnograficznym w Krakowie.
W centrum Odporyszowa wystawiono Wnękowi pomnik, przypominający młodzieńca wznoszącego się na skrzydłach do góry.