Dziura

Jaskinia Dziura przez górali nazywana jest również Zbójecką Jamą. Według tradycji miała być schronieniem zbójnika Matei. Tą niewielką jaskinię zwiedzano już w XIX w. Długość jej korytarzy wynosi około 180 m. W jej stropie, na wysokości około 20 m, znajduje się okno skalne, przez które do środka wpadają bukowe liście i śnieg. Przypuszcza się, że jaskinia została utworzona na skutek przepływu gorących, podziemnych wód. Jest to przykład tzw. krasu hydrotermalnego. Jaskinia bywa wykorzystywana przez speleologów i ratowników do ćwiczeń technik linowych.
Zbójnictwo w Karpatach Zachodnich istniało od połowy XVI w. Miało wiele przyczyn. Najczęściej podaje się, że było przejawem walki z uciskiem chłopów. Często jednak powody były bardziej prozaiczne: chęć uniknięcia służby wojskowej, czy pragnienie szybkiego wzbogacenia się. Zbójnicy działali w niewielkich grupach od kilku do kilkunastu osób z dowódcą na czele, który był nazywany hetmanem, harnasiem czy kapitanem. Uzbrojeni byli w ciupagi, noże i pistolety. Zbójnicy najczęściej działali sezonowo: od kwietnia do września. Zimę spędzali w domu rodzinnym lub ukrywali się, jeśli ścigani byli przez władzę. Do poszukiwania zbójników służyły specjalne oddziały tzw. harników. Wyznaczano wysokie nagrody za wskazanie miejsca ich pobytu, a także surowe i okrutne kary dla tych, którzy ich ukrywali. Mimo tego zbójnicy cieszyli się wśród chłopskiej ludności dużym poważaniem, chociaż nieprawdą jest, że wspierali materialnie biednych. Często ich ofiarami podali sami chłopi, którzy weszli w posiadanie znaczniejszego majątku. Również bacowie pilnujący stad na halach nie do końca dobrowolnie wspierali odwiedzających ich zbójników. Baca, który odmówił gościny, musiał liczyć się z większymi stratami, niż podczas poczęstunku. Zbójnikiem, który przeszedł do legendy i stał się symbolem walki z wyzyskiem jest Juraj Jánošík. Inni sławni przywódcy to Ondraszek z Beskidu Śląskiego, Jerzy Proćpak z Żywiecczyzny, Michał Wdowczyk z Gemeru. Według tradycji ostatnim zbójnikiem w Zakopanem był Józef Mateja z Kościeliska. Tradycja zbójecka stała się częścią kultury górali. Na początku XIX w. zdarzały się przypadki, że zbójnikami zostawali synowie bogatych gazdów, którzy po prostu chcieli przeżyć przygodę i zdobyć sławę. Zbójnicy stali się jednym z ulubionych tematów ludowych artystów. Przypisywano im często niezwykłe cechy i umiejętności. Powstawały obrazy na szkle oraz śpiewno o nich pieśni.
Juraj Jánošík urodził się w 1688 r. w Térchowej u stóp Małej Fatry. Jako młody chłopak walczył w oddziałach kuruckich pod dowództwem Franciszka Rakoczego. Później służył w wojsku cesarskim na zamku w Bytczy. Jako strażnik więzienny poznał wtedy zbójnika Tomasza Uhorczyka. Rodzice Janosika wykupili go ze służby, aby chłopak mógł wrócić do domu. W 1711 r. Tomasz Uhorczyk zbiegł z więzienia i zwerbował do swojej drużyny Janosika, który po odejściu przywódcy sam stanął na jej czele. Zbójnik działał na Liptowie i dolnej Orawie, okradając głównie podróżnych. Odwiedzał również szałasy pasterskie w Tatrach Zachodnich i Choczańskich Wierchach. W 1712 r. został pierwszy raz złapany, gdy ukrywał się u swojego przyjaciela Uhorczyka, mieszkającego wtedy w Klenowcu. Został jednak zwolniony z braku dowodów. Rok później sytuacja się powtórzyła, jednak tym razem Janosik został postawiony przed sądem w Liptowskim Mikulaszu i skazany na śmierć przez powieszenie na haku wbitym w lewy bok. W świadomości zbiorowej górali Janosik jest symbolem walki o sprawiedliwość, odpowiednikiem Robin Hooda, który okrada bogatych i daje biednym. Zbójnik jest bohaterem wielu legend i pieśni. Należy jednak pamiętać, że bohater literacki to nie jest ta sama osoba, co historyczny Janosik.