Dwór w Zebrzydowicach – Szpital Bonifratrów

Dwór obronny w Zebrzydowicach, istniejący na pewno w XVI w., jako gniazdo rodowe Zebrzydowskich, przebudował na zameczek myśliwski Florian Zebrzydowski (zm. w 1566 r.), który jako pierwszy z tego rodu zrobił karierę na dworze królewskim. W 1538 r. został dworzaninem króla Zygmunta I Starego. Po śmierci starego króla, awansował na sekretarza królewskiego, a dwa lata później został przełożonym dworu królewskiego Zygmunta II Augusta i kasztelanem oświęcimskim. Jego młodszy syn Mikołaj (1553-1620), najsłynniejszy z Zebrzydowskich, w 1599 r. przebudowując starą rodzinną rezydencję, przeznaczył ją na szpital - przytułek dla pochodzących ze szlachty żołnierzy "chorych z wojny". Ustanowił również fundację na jego utrzymanie. Z opieki szpitalnej mogli korzystać też kombatanci innych stanów. W 1611 r. Mikołaj Zebrzydowski przekazał szpital sprowadzonym z Krakowa bonifratrom i oddał im w wieczyste posiadanie Zebrzydowice. Z biegiem czasu ze szpitala zaczęła korzystać okoliczna ludność. Po I rozbiorze Polski (1772 r.) Zebrzydowice znalazły się w zaborze austriackim, którego władze likwidowały konwenty bonifratrów we Lwowie i Przemyślu. Ostatecznie do likwidacji konwentu w Zebrzydowicach nie doszło. Komisja złożona z przedstawicieli zakonu oraz austriackich władz likwidujących dobra duchownych, ustaliła nowe warunki funkcjonowania konwentu i szpitala. Podczas kampanii napoleońskich szpital zapełnił się żołnierzami wojsk austriackich, polskich i formacji napoleońskich. Dobrym okresem dla konwentu, bogatym w inwestycje, były lata dwudzieste i trzydzieste XIX wieku. Wybudowano wówczas browar, gorzelnię i spichlerz. Z fundacji Elżbiety hrabiny Wielopolskiej postawiono piętrowy budynek, w którym urządzono szpital dla kobiet. Jej chory psychicznie syn przebywał w szpitalu pod opieką bonifratrów aż do swojej śmierci. W 1938 roku na mocy porozumienia przeora z dyrekcją szpitala psychiatrycznego w Kobierzynie utworzono w Zebrzydowicach filię szpitala dla umysłowo chorych. W pierwszych dniach II wojny światowej formacje niemieckie zajęły dom zakonny na kwatery dla wojska. W maju 1942 r. Niemcy zlikwidowali oddział dla umysłowo chorych, wywożąc pacjentów do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie zostali straceni. Po wojnie bracia przystąpili do odbudowy szpitala i gospodarstwa. Na mocy nowej umowy ze szpitalem w Kobierzynie do Zebrzydowic powrócili pacjenci z chorobami umysłowymi. Na terenach gospodarstwa utworzono PGR. W 1981 r. bonifratrzy rozwiązali umowę ze szpitalem w Kobierzynie, a po podpisaniu umowy z Zarządem Głównym "Caritasu" utworzono w Zebrzydowicach Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych. W związku ze zmianami politycznymi, jakie dokonały się w Polsce po 1989 r., bonifratrzy odzyskali prawo własności zarówno do historycznego budynku, jak i do gospodarstwa, a także swoją aptekę w centrum Kalwarii Zebrzydowskiej. Prowadzony przez bonifratrów Dom Pomocy Społecznej podlega obecnie nadzorowi Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie Starostwa Powiatowego w Wadowicach. Aktualnie w Domu zamieszkuje 69 mężczyzn. Przy Domu Pomocy Społecznej funkcjonują Warsztaty Terapii Zajęciowej, które są jednostką pobytu dziennego przeznaczoną głównie dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Cmentarz bonifratrów, położony po zachodniej stronie drogi prowadzącej do Przytkowic, przy granicy Zebrzydowic z Kalwarią Zebrzydowską, został założony w 1811 r. Na cmentarzu oprócz zakonników pochowany jest syn hrabiny Elżbiety Wielopolskiej ze Ślemienia. Umysłowo chory Feliks Wielopolski przebywał w zebrzydowickim szpitalu pod opieką ojców bonifratrów aż do swojej śmierci w 1838 r. Został pochowany w grobowcu pod klasycystyczną kaplicą, ozdobioną portykiem, czteroma kolumnami i arkadami, prawdopodobnie zbudowaną z fundacji rodziny Wielopolskich.